Архіви української політичної еміграції в Польщі

Artykuł jest analizą zawartości i losów archiwalnych zbiorów ukraińskiej emigracji politycznej w Polsce w okresie międzywojennym. W tracie badań ustalono, że po walkach o niepodległość Ukrainy w latach 1917–1921 cenne archiwa polityczne i wojskowe zostały przewiezione do Polski, gdzie były przechowywane w ośrodkach utworzonych przez Rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej na uchodźstwie: w Tarnowie, Częstochowie oraz częściowo w Warszawie. W czasie okupacji hitlerowskiej archiwum Ukraińskiej Republiki Ludowej zostało przeniesione do Krakowa, a później przejęte przez tajne służby radzieckie i wywiezione do ZSRR, gdzie zostały opracowane i są przechowywane w archiwach służb specjalnych. Jednocześnie cenne dokumenty dotyczące działalności ukraińskiej emigracji politycznej i stosunków polsko-ukraińskich, w szczególności relacji S. Petlury z J. Piłsudskim, są przechowywane w polskich instytucjach, przede wszystkim – Archiwum Akt Nowych, Centralnym Archiwum Wojskowym, Bibliotece Narodowej w Warszawie, Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Na Ukrainie największy segment zbiorów emigracyjnych Ukraińskiej Republiki Ludowej jest obecnie przechowywany w Centralnym Archiwum Państwowym Ukrainy w Kijowie. Wszystkie zachowane dokumenty mają istotny potencjał źródłowy do badań procesów formacji państwa ukraińskiego, walki o niepodległość, a także dogłębnej analizy relacji polsko-ukraińskich w okresie międzywojennym. Autor podkreśla jednocześnie pilną potrzebę digitalizacji tak rejestru jak i zbiorów archiwalnych emigracji ukraińskiej, z podaniem informacji dotyczących charakteru zbiorów, miejsc ich powstania, zmian ich lokalizacji. Autor podkreśla również, że ich digitalizacja ułatwi prowadzenie badań oraz obieg naukowy bardzo ciekawych dokumentów.

The article analyzes the composition of the Ukrainian political emigration’s archival collections in the interwar period in Poland, traces the ways of their displacements during the Second World War, and determines its current storage locations and source potential for studying the problems of the political and military history of Ukraine as well as Polish-Ukrainian relations. It is defined that after the defeat of the Ukrainian War of Independence 1917-1921 valuable political and military archives were repatriated to Poland where they were preserved in the emigration centers established by the UNR Government in Tarnow, Сzestochowa and partly in Warsaw. During the occupation of Poland by Nazi Germany, the archives of the UNR Directorate were repatriated to Krakow, and eventually, they came into the possession of Soviet security services that resulted in moving the archives to the USSR. As a consequence, these archives were classified for security reasons and stored in archival special fonds. Moreover, valuable documents that describe the activity of the Ukrainian political emigration and Polish-Ukrainian relationship, particularly the relations between Symon Petlura and Josef Pilsudski, can be found in the fonds of Polish institutions, such as Archiwum Akt Nowych, Сentralne Archiwum Wojskowe, National Library of Poland / Biblioteka Narodowa in Warsaw and the National Ossolinski Institute in Wroclaw. In Ukraine, the most considerable segment of the UNR emigration collections is presented nowadays by the fonds of the Central State Archive of Supreme Authorities and Governments of Ukraine in Kyiv. These documents have an important source potential for describing the processes of the Ukrainian state formation, struggles for independence along with detailed research of Polish-Ukrainian relations during the interwar period. The author states the relevance of preparing an electronic registry of Ukrainian emigration archival collections with the characterization of the content of collections, location of their creation, transportation routes, and their current location. It would embrace the research along with including the documents to the scientific narrative.