Obraz i jego cień. O związkach fotografii, magii i śmierci w kontekście teorii Hansa Beltinga

Artykuł poświęcony został antropologicznemu znaczeniu fotografii i jej odniesieniom do innych mediów reprezentujących obraz człowieka. Fotografię, jak pisał Hans Belting, zwolennik koncepcji antropologicznego spojrzenia na sztukę, należy rozumieć jako nowy rodzaj maski pośmiertnej. Teoria rozumienia fotografii jako maski ma długą tradycję i została poświadczona w głównych tekstach programowych poświęconych sztuce fotografii (Benjamin, Sontag, Barthes). Perspektywa Beltinga pozwala jednak na wyodrębnienie ukrytych znaczeń i paradoksów wynikających z funeralnych korzeni przedstawienia człowieka. W tekście zostają zrekonstruowane główne koncepcje maski powstałe na przestrzeni dziejów (maska pośmiertna, maska teatralna, maska balowa), dzięki czemu znaczenie fotografii traktowanej jako maska staje się pełniejsze. W ten sposób ujęta zostaje wyjątkowość fotograficznego przedstawienia, łączącego wszystkie konteksty rozumienia maski. Potraktowanie fotografii jako kolejnego w historii medium służącego ludzkiej reprezentacji pozwala na prześledzenie głównych zmian w podejściu do ciała i ludzkiej skończoności. Fotografia okazuje się najbardziej wyjątkową techniką reprezentacji ponieważ sprzeciwia się śmierci i zarazem ją potwierdza – jest świadectwem XX-wiecznej próby ukrycia śmierci i uniwersalnego pragnienia zachowania życia. Fotografia bowiem, wpisując się w zmianę jaka dokonała się w XVIII i XIX wieku, zapewnia fotografowanemu pamięć, która traktowana jest wówczas jako symbolicznie “miejsce” pośmiertnego życia. Koncepcja obrazu i medium Beltinga stwarza kontekst do rozważań o fotografii jako strategii mającej na celu symulację życia.  

The paper explores the anthropological meanings of photography and its connections with other visual media representing the human being. Complementing a long tradition of anthropological conceptualizations of the mask, Hans Belting’s theory of photography – treating it as a new form of a death mask – allows one to identify additional senses and paradoxes of this particular art form. By adopting Belting’s perspective, the author seeks to demonstrate how this medium manifests itself as unique by allowing one to trace historical transformations in our approach to the human body and its finitude. Also, by simultaneously defying death and acknowledging it, photography surfaces as an exceptional testimony to the twentieth-century drive to conceal death as well as to the universal desire to preserve life. Thus, Belting’s concept of photography may be argued to offer a point of departure for an analysis of photography as a life simulation strategy.