Prawosławny biskup przemyski Arseniusz Bryliński (1586–1590)

Prawosławny biskup przemyski Arseniusz Bryliński nie miał dotychczas rzetelnego biogramu, a dotyczące go wzmianki w historiografii zawierały wiele luk chronologicznych i faktograficznych oraz błędów w datacji. W artykule ukazano sylwetkę Brylińskiego w świetle nowych źródeł archiwalnych. Ustalono wiele nowych faktów z jego życia, postawiono też liczne postulaty badawcze. Bryliński urodził się około 1541 r. Imię chrzestne Stefan (Steczko, Stećko) otrzymał po swym ojcu, sołtysie i popie prawosławnym w Brylińcach. Była to wieś królewska w starostwie przemyskim osadzona na prawie wołoskim. W 1564 r. w spadku po ojcu Stećko Bryliński otrzymał część sołectwa i popostwa w Brylińcach. Bryliński był popem bezżennym, zachowującym celibat, co może świadczyć, że już w młodości przygotowywał się do objęcia godności biskupiej. W 1581 r. Bryliński otrzymał nominację królewską na koadiutora i administratora diecezji przemyskiej. Jednak nie objął wówczas w niej rządów, bo na trzy lata zniknął z otoczenia Radyłowskiego, przygotowując się do święceń biskupich. Przy Radyłowskim pojawił się w 1584 r. Rządy w diecezji Bryliński objął dopiero na przełomie 1585 i 1586 r. Zmarł we wrześniu 1590 r. (a nie w 1591 r., jak jest podawane w literaturze). Na ocenie Brylińskiego ciąży uzależnienie od władzy świeckiej starosty przemyskiego Jana Tomasza Drohojowskiego. Konsekwencją tego była utrata dóbr należących do prawosławnych biskupów przemyskich. Bryliński nie dbał o stan moralny duchowieństwa parafialnego. Obejmując rządy napotkał na opór części prawosławnej szlachty przemyskiej, lekceważącej go z powodu wątpliwego szlachectwa i uzależnienia od starosty przemyskiego. Niechęć tę Bryliński szybko pokonał, udowadniając przynależność do szlachty. Objęcie godności biskupa podniosło też prestiż rodziny Brylińskich. Rządy Arseniusza Brylińskiego przypadły na trudny okres. Diecezję objął po wybitnym biskupie Antonim Radyłowskim, przez co był oceniany przez pryzmat jego osiągnięć. Władzę w diecezji przemyskiej sprawował przez niespełna pięć lat, jednak nawet tak krótki okres wystarczył, by utracił wiele dóbr należących do biskupstwa. Na okres jego rządów przypada kryzys Kościoła prawosławnego w metropolii kijowskiej, z drugiej zaś strony intensywne próby jego przezwyciężenia, co spotykało się z intensywnymi działaniami na rzecz zjednoczenia podzielonego Kościoła. W tym kontekście umieścić trzeba działania katolicyzacyjne Katarzyny Wapowskiej i Jana Łączyńskiego zakończone przejęciem 7 parafii prawosławnych. Sprawiedliwa ocena biskupa Brylińskiego będzie mogła być dokonana dopiero po przeprowadzeniu dalszych badań. Pomimo nowych ustaleń dotyczących jego życia, biogram biskupa nadal jest niepełny.

No reliable biography of the Orthodox Bishop of Przemyśl Arsenius Bryliński has been published so far, and available historical references concerning him contained many chronological and factual gaps and dating errors. The article presents Bryliński’s profile in the light of new archival sources. Many new facts of his life were established, and numerous research suggestions were made. Bryliński was born around 1541. He received his Christian name Stefan (Steczko, Stećko) after his father, a village leader and Orthodox popes in Brylińce - a royal village in the Przemyśl district, founded on Wallachian law. In 1564, Stećko Bryliński inherited a part of the village office and popedom in Brylińce from his father. Bryliński remained unmarried and observed celibacy, which may indicate that even in his youth he was preparing to assume the bishopric. In 1581, Bryliński received a royal nomination as coadjutor and administrator of the diocese of Przemyśl. However, he did not assume the office at that time, as he had disappeared from Radyłowski’s entourage for three years while preparing for episcopal ordination. He reappeared at Radyłowski’s side in 1584. Bryliński did not assume his responsibilities in the diocese until late 1585 or early 1586. He died in September 1590 (and not in 1591, as reported in the literature). Any assessment of Bryliński must be affected by his dependence on secular power of the starost of Przemyśl, Jan Tomasz Drohojowski. The consequence of this was losing some lands that had belonged to the Orthodox bishops of Przemyśl. Bryliński did not take much care of the moral state of the parish clergy. When he took over the reins of power, he encountered resistance from some of the Orthodox nobility of Przemyśl, who disrespected him because of his dubious nobility and his dependence on the starost of Przemyśl. Bryliński quickly overcame their animosity by proving that he was a noble. Becoming a bishop had also bolstered the prestige of the Bryliński family. The rule of Arsenius Bryliński took place in a difficult period. He took over the diocese after an outstanding bishop Antoni Radyłowski, and because of that he was judged from the perspective of Radyłowski’s accomplishments. He ruled the Diocese of Przemyśl for less than five years, but even this short period was enough for him to lose many properties belonging to the bishopric. During his reign there a crisis of the Orthodox Church in the Kiev metropolis emerged, along with intense attempts to overcome it, which was accompanied by vigorous efforts to unite the divided Church. The efforts at Catholicization by Katarzyna Wapowska and Jan Łączyński, which ended with the takeover of seven Orthodox parishes, should be placed in this context. A fair assessment of Bishop Bryliński can only be achieved after further research. Despite the new findings concerning his life, the Bishop’s biography is still incomplete.