Od filozofii światła do sztuki światła

Prezentowana książka to ambitna i dodajmy od razu udana próba możliwie wszechstronnego przedstawienia problematyki światła w filozofii i sztuce. W obu dziedzinach problematyka ta należy do najbardziej atrakcyjnych i wielokrotnie była podejmowana w różnych opracowaniach szczegółowych. Dr Paulina Tendera dała jej obraz całościowy, uwzględniający także historyczny rozwój [...]. W zakończeniu Autorka pisze: „Książka, do której podsumowania należy teraz przystąpić, stanowi próbę opisania filozoficzno-artystycznego fenomenu światła z punktu widzenia heglowskiej filozofii dziejów przy szczególnym uwzględnieniu jej platońskich korzeni (claritas)”. To prawda. Ale praca ta zawiera znacznie więcej. Przede wszystkim obfituje w trafne analizy dobrze dobranych tekstów filozoficznych i teologicznych oraz w kompetentne interpretacje wybranych zjawisk artystycznych (ikona, mozaika, witraż, wybrane dzieła poszczególnych artystów). Ujęcia syntetyczne są gruntownie przemyślane i dobrze podbudowane odpowiednim materiałem. Autorka równie swobodnie porusza się na terenie filozofii, zwłaszcza estetyki, jak i historii czy teorii sztuki. Jako rezultat tych znakomitych kompetencji książka dr Pauliny Tendery stanowi jedną z najciekawszych pozycji, jakie mamy obecnie do dyspozycji w zakresie estetyki i teorii sztuki. Władysław Stróżewski Wszystko, co istnieje, posiada charakter skończony, ale jest również częścią totalnego procesu, który zmierza do zakończenia historii i odkrycia wszelkich potencji intelektualnych oraz duchowych człowieka, które zadaje mu Rozum Absolutny na kolejnych etapach swego rozwoju, by skutecznie „rozpoznać siebie w sobie”. Elementy takiego systemu nie są neutralne aksjologicznie, podlegają waloryzacji ze względu na ostateczny cel rozwoju dziejów. Waloryzacji dokonać może sam filozof twierdzi autorka posługujący się heglizmem jako swoistym systemem miar i ocen tego, co już się dokonało. Stąd płynie przekonanie o wartości heglizmu podkreśla Tendera dla podjętych przez nią badań oraz rozważań. Takie ujęcie historyczne w duchu filozoficzno-religijnym ukazuje bowiem kluczową rolę symbolu światła w próbach rozumienia podstawy wszelkiego istnienia, poznania oraz tworzenia, gdyż ujawnia jego stalą, trwającą ponad dwa tysiące lat eksplorację w kulturze światowej, a szczególnie w tradycji europejskiej. Takie postawienie problematyki badawczej przez autorkę jest niewątpliwe słuszne, ale i sygnalizuje możliwość nowego wglądu w to zagadnienie na styku filozofii ze sztuką i jej teoriami estetycznymi. W zamierzeniu praca ta jest próbą detalicznego opisania historii symbolu światła, a także próbą oceny jego znaczenia z punktu widzenia filozofii dziejów. Obydwie płaszczyzny, opisowa i waloryzująca, zostały w niniejszej pracy nałożone na siebie, aby stwarzając relację między aktem twórczym a nadawaną mu wartością wydobyć sens i cel historycznego rozwoju symbolu światła. Ignacy S. Fiut