Rozproszona zabudowa w górach – utracone krajobrazy?

Współczesny krajobraz Karpat Polskich ulega silnemu przekształceniu związanemu z intensyfikacją funkcji osadniczej. Negatywny aspekt tego zjawiska jest powodowany przez rozproszony charakter zabudowy w obrębie stoków i wierzchowin górskich, zwłaszcza położonych w pobliżu większych miast, jak np. w sąsiedztwie Rzeszowa. W artykule przedstawiono skutki krajobrazowe, przyrodnicze, społeczne i ekonomiczne zjawiska rozpraszania zabudowy. Przeprowadzono także studium przypadku polegającego na ocenie różnic w rozpraszaniu zabudowy w strefie podmiejskiej Rzeszowa pomiędzy gminami Krasne w Kotlinie Sandomierskiej i Chmielnik na Pogórzu Dynowskim. Analizy GIS wykazały, że zjawisko to jest intensywniejsze w karpackiej części tego obszaru. Niepokojącym faktem obecnie jest coraz intensywniejsze zabudowywanie grzbietów i wierzchowin górskich kosztem dolin i stoków. Rodzi to obawę o nieodwracalną utratę cennych dla turystyki krajobrazów karpackich. Te negatywne procesy wskazują na konieczność zmian prawnych ograniczających rolę decyzji lokalizacyjnych.

The contemporary landscape of the Polish Carpathians is strongly modified by intensification of the settlement. The negative aspect of this process is caused by dispersing of new buildings on the mountain slopes and flat topped hills, especially on the outskirts of cities, such Rzeszow. The article presents the impact of the scattering of buildings on landscape, environment, social and economic processes. The evaluation of the different scale of dispersed settlement was made in the case study of the suburban area of Rzeszów. Two communities were analysed: Krasne, located in the Sandomierz Basin and Chmielnik in the Dynowskie Foothills. GIS analysis showed that negative processes in the settlement mainly occurred in the Carpathian part of the area. In the Chmielnik community, buildings are more intensively scattered and located increasingly on flat topped hills in stead of valleys and slopes. These factors cause the irretrievable loss of value for tourism in the Carpathian landscape. The legislative changes restricting the role of location decisions are needed to counteract these negative processes.