Prace konserwatorskie przy kamiennej rzeźbie Matki Boskiej autorstwa Andrzeja Pruszyńskiego z elewacji kościoła pw. Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie – wybrane zagadnienia historyczne i technologiczne

Kamienna rzeźba Matki Boskiej z fasady kościoła pw. Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie jest jedną z licznych realizacji rzeźbiarskich pracowni Andrzeja Pruszyńskiego. W 2018 roku zabytek był przedmiotem prac konserwatorskich i restauratorskich. Wstępne badanie makroskopowe wykazało, że na kamiennej rzeźbie pod licznymi wtórnymi warstwami farby znajduje się ciemnozielona kilkupokładowa warstwa barwna, która mogłaby imitować posąg wykonany techniką odlewu z brązu. W rezultacie pobrano próbki i poddano je analizie laboratoryjnej. Z przeprowadzonych badań wynika, że opisywana warstwa ma charakter wtórny i jest świadectwem restauracji zabytku prowadzonej prawdopodobnie po zakończeniu I wojny światowej. Postanowiono nie usuwać patyny i wypełnić luki w toku prowadzonych prac konserwatorskich. Warstwa ta miała wartość historyczno-dokumentalną i była świadectwem rozpowszechnionej w XIX wieku i prawdopodobnie stosowanej także na początku XX wieku praktyki patynowania rzeźb wykonanych z mniej szlachetnego i trwałego materiału niż brąz. W trakcie prac konserwatorskich usunięto ponadto późniejsze warstwy napraw malarskich i cementowych. Następnie wzmocniono osłabioną strukturę wapienia i uzupełniono liczne drobne ubytki kamienia. Jako świadka pozostawiono bez uzupełniania ubytek na lewym kolanie figury. Jest to ślad po kuli, prawdopodobnie z okresu I wojny światowej. Ponadto zrekonstruowano brakującą prawą rękę figury. Dokonano również rekonstrukcji złoconej aureoli. Opracowywanie programu działań konserwatorskich jest zawsze procesem bardzo złożonym, gdyż wymaga jednoczesnego uwzględnienia wielu czynników. Ważna jest estetyczna i historyczna interpretacja dzieła, zrozumienie koncepcji autora i istoty procesów destrukcyjnych. W przypadku opisywanej rzeźby z Żyrardowa konieczne było również uwzględnienie możliwości technicznych, oczekiwań właściciela i odbiorców, a także środowiska konserwatorskiego. Rozwiązania konserwatorskie i restauratorskie przyjęte w programie prac, w tym odtworzenie ręki, odsłonięcie kolejnych nawarstwień oraz odtworzenie warstwy malarskiej imitującej zieloną patynę, przywróciły zabytkowi historyczne walory artystyczne. Uzyskany w ten sposób efekt estetyczny stanowi nową jakość, która może być przedmiotem krytyki, niemniej przywrócenie utraconych walorów estetycznych umożliwia rzeźbie dalsze funkcjonowanie jako przedmiotu kultu religijnego.

The stone sculpture of the Virgin Mary from the facade of the church Our Lady of Consolation in Żyrardów is one of the numerous sculptural implementations of Andrzej Pruszyński workshop. In 2018 the monument was under conservation and restoration works. Preliminary macroscopic examination of the monument showed that under the numerous secondary layers of paint on the stone sculpture there is a dark green, multi-deck colour layer that could imitate a statue had made in bronze casting technique. As a result samples were taken and subjected to laboratory analysis. The research carried out allowed us to conclude that the described layer is kind of a secondary nature and is a testimony to the restoration of the monument probably after the end of World War I. It was decided not to remove the patina and to fill in the gaps in the course of the ongoing restoration and conservation works. This layer had historical and documentary value and was a testimony to the popular in the 19th century and probably known at the beginning of the 20th century practice of patinating sculptures made in less noble and less durable material than bronze. Moreover, in the course of conservation works later layers of paint and cement repairs were removed. Then the structure of weakened limestone rock was strengthened and numerous small losses of stone were filled in. As a witness the defect on the left knee of the figure was left without filling in. It is a trace of the bullet that was probably created during World War I. Moreover, the missing figure’s right hand was reconstructed. A reconstruction of the gilded halo was also made. The design of the conservation work programme is always a very complex process as it requires the simultaneous consideration of many factors. The aesthetic and historical interpretation of the work is important, the understanding of the author’s concept and the essence of the destructive processes. In the case of the described sculpture from Żyrardów it was also necessary to take into account the technical possibilities, take into account the expectations of the owner and users, or customers in general, as well as the conservation community. Preservation and restoration solutions adopted in the work programme, including hand reconstruction and unveiling of the following items and the restoration of a painting layer imitating a green patina, restored historical artistic values to the monument. The aesthetic effect achieved this way brings a new quality to work that can be the object of criticism but by restoring the sculpture’s lost aesthetic values it is possible to continue to function as an object of religious worship.