Plany regulacji przestrzennej polskich Wielkich Miast w pierwszej połowie XX wieku a współczesne koncepcje rozwoju ośrodków miejskich w Polsce

Choć korzenie koncepcji tzw. polskich Wielkich Miast sięgają XIX wieku, to ich realizacja i największy rozmach, z którym systematycznie starano się wprowadzać je w życie przypada na pierwszą połowę wieku XX. Uformowanie II Rzeczpospolitej, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., stało się momentem przełomowym dla lokalnej planistyki, a nowa sytuacja polityczna była doskonałą okazją dla aparatu administracyjnego, do popularyzacji koncepcji planistycznych i systematycznego ich realizowania. Wzorem przeprowadzonego w 1909 r. konkursu na projekt regulacji Wielkiego Krakowa (determinującego kształt miasta w okresie międzywojennym) i opracowanego na jego podstawie planu regulacyjnego, zaczęto formułować analogiczne koncepcje dla innych miast, niekiedy także na podstawie prestiżowych konkursów architektonicznych. Wspomnieć należy w tym kontekście chociażby ogłoszony 15 Marca 1921 r. konkurs na plan rozbudowy i przebudowy Lwowa, czy rozpisany w 1930 r. konkurs na projekt regulacji i zabudowy miasta Poznania. Zabiegi te posiadały nie tylko wartość planistyczną, ale także zauważalny aspekt polityczny i społeczny. Autor opisuje poszczególne koncepcje oraz niektóre, interesujące prace konkursowe, z uwzględnieniem warunków w jakich zostały opracowane oraz tła, na którym idee te były formułowane. Zaobserwowane analogie pomiędzy koncepcjami historycznymi i współczesnymi zostały wypunktowane i przeanalizowano źródła ich zaistnienia. Zwrócono także uwagę na różnice w planowaniu przestrzennym z pierwszej połowy XX wieku i we współczesnym podejściu do zbliżonej problematyki. Wzięto pod uwagę miasta należące do ziem polskich współcześnie oraz w poruszanym okresie historycznym.

Although the roots of the concept of the so-called Polish greater cities go back to the nineteenth century, their realization and the greatest momentum with which they were systematically implemented was in the first half of the 20th century. The formation of the Second Polish Republic, after Poland regained its independence in 1918, became a turning point for local planning, and the new political situation was an excellent opportunity for the administrative apparatus to popularize the planning concepts and systematically bring them to life. The example of the competition for the design of the Greater Cracow, carried out in 1909, (determining the shape of the city in the interwar period) and the regulatory plan developed on its basis, began to propagate similar concepts for other cities, sometimes also on the basis of prestigious architectural competitions. In this context, the competition for the expansion and reconstruction of Lviv, announced on March 15th 1921, and the o for the expansion and reconstruction of Lviv or the competition for the design and development of the city of Poznań, which was launched in 1930, should be mentioned. Those actions were not only of major planning value but also of a noticeable political and social aspect. The author describes individual concepts and some interesting competition entries, taking into account the conditions under which they were developed and the background on which these ideas were formulated. Observed analogies between historical and modern concepts have been pointed out and the main sources of their occurrence have been analyzed. Attention has also been paid to differences in spatial planning from the first half of the twentieth century and in a contemporary approach to similar issues. The cities located in the the current Polish lands and the historical borders were taken into account.