Ciemności pełne światła. Niemiecka literatura i malarstwo przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku wobec problemu (samo)poznania

Artykuł omawia sposoby ukazywania światła i ciemności w wybranych utworach niemieckich poetów przełomu osiemnastego i dziewiętnastego wieku: Friedricha Hölderlina i Georga Ph.F. Freiherra von Hardenberga (pseud. Novalis). Wychodząc od sposobu rozumienia światła u Platona i ukazując inne źródła poetyckiej inspiracji romantyków (neoplatonizm, alchemię, nauki empiryczne, teozofię Jakoba Böhmego czy idealizm subiektywny Johanna G. Fichtego), uwzględniając przy tym realizację koncepcji światła w malarstwie Philippa O. Rungego i Caspara D. Friedricha, autorka analizuje związki poszczególnych utworów literackich z Faustem Goethego. Przeprowadzone analizy ukazują, że ciemność traktowana jest przez Novalisa i Hölderlina jako okoliczność towarzysząca spotkaniu z transcendentną rzeczywistością oraz przeciwstawiana charyzmatycznemu oślepieniu i poetyckiej inspiracji. Zainteresowanie Hölderlina i Novalisa filozofią Fichtego oraz przeniesienie – w ich poetyckim przekazie – wszystkich doświadczeń do świadomości owocuje zniwelowaniem opozycji między światem idei a codziennością, a także między światłem a ciemnością.

The present article discusses the issues of darkness and light in selected works by Friedrich Hölderlin and Georg Philipp Friedrich Freiherr von Hardenberg (Novalis), notable German poets of the turn of the 19th century. The author considers Plato’s concept of light and other sources of Romantic inspiration in poetry, such as Neoplatonism, alchemy, empirical sciences, Jakob Böhme’s theosophy, and Johann G. Fichte’s subjective idealism, as well as the ways light is portrayed in paintings by Philipp O. Runge and Caspar D. Friedrich. Against this background, the author analyzes the motifs of light and darkness appearing in selected poems by Hölderlin and Novalis in order to refer them to Johann W. von Goethe’s Faust. The author observes that, according to Novalis and Hölderlin, darkness necessarily accompanies the encounter of a human being with the transcendent reality. Both poets also draw a contrast between metaphysical darkness and the charismatic blindness caused by poetic inspiration. Hölderlin’s and Novalis’s interest in Fichte’s philosophy, as well as their tendency to transfer – in the poetic message – all the experiences to the consciousness, reconciles the world of ideas with that of everyday life, as well as light with darkness. Translated by Dorota Chabrajska