Aksjomaty i mistyfikacje, czyli o świetle i ciemnej stronie poznania. Szkic do portretu Juliana Ochorowicza

Chociaż z technicznej myśli naukowej Juliana Ochorowicza (1850-1917) korzysta cały cywilizowany świat, w świadomości współczesnych nie pojawia się jego nazwisko jako genialnego konstruktora i pomysłodawcy idei naukowych. Celem artykułu jest przedstawienie badań dotyczących charakteru i znaczenia działalności naukowej tego wszechstronnego uczonego – teoretyka pozytywizmu i pisarza. Ochorowicz zyskał za życia uznanie wielu światowych towarzystw psychologicznych – w Wielkiej Brytanii, Nowym Jorku, Paryżu, Kolonii, Berlinie, Budapeszcie i Lipsku. W Polsce środowiska naukowe przyjmowały prace Ochorowicza (również te z obszaru nowych technologii) pobłażliwie lub skazywały je na dyskwalifikację, a samego uczonego na wykluczenie. Istnieje potrzeba zweryfikowania fałszywych ustaleń na temat istoty prac twórczych Ochorowicza, kojarzonych błędnie z romantyzmem, szarlatanerią czy brakiem naukowej poprawności. Postrzega się nader często Ochorowicza przez pryzmat okultyzmu i hipnologii, łącząc nazwisko autora rozprawy O sugestii myślowej przede wszystkim ze spirytyzmem. Ze wstępnych rozpoznań wynika, że Ochorowicz był rzecznikiem scjentyzmu i racjonalizmu, a jego ustalenia badawcze są ściśle naukowe.

The whole civilized world takes advantage of Julian Ochorowicz’s (1850-1917) technological-scientific thought, but he does not exist in the contemporary consciousness as a genius-constructor and the author of scientific ideas. The aim of the article is to present studies on the character and significance of scientific activity led by this versatile scholar—a theorist of positivism and a writer. During his life Ochorowicz gained recognition of many international psychological societies—in Great Britain, New York, Paris, Köln, Berlin, Budapest, and Leipzig. In Poland the scientific circles treated Ochorowicz’s works (also those concerning new technologies) indulgently or disqualified them and doomed the scholar himself to exclusion. There exists a need to verify false findings concerning the significance of Ochorowicz’s creative works, mistakenly associated with romanticism, charlatanism and lack of scientific correctness. Ochorowicz is very frequently perceived through the prism of occultism and hypnology, first of all connecting the name of the author of the treatise Mental Suggestion with spiritism. The initial recognition shows that Ochorowicz was an advocate of scientism and rationalism. His research findings are strictly scientific.