Dyskretny urok wstydu

Celem artykułu jest analiza kategorii wstydu z pominięciem dyskusji nad specyficznymi obszarami ludzkiego działania, którym towarzyszy wstyd. Problematyka wstydu najczęściej odnoszona jest do sfery ludzkiej seksualności, wydaje się jednak, że zwyczajowe wiązanie wstydu z jedną tylko sferą ludzkiej aktywności znacznie fenomen wstydu zubaża. Wstyd moralny uznaję za kategorię natury egzystencjalnej, to jest taką, która pozostaje bezpośrednio związana z wewnętrznym rozeznaniem konkretnej, przeżywającej wstyd osoby. Do tak rozumianego wstydu nie można nikogo nakłonić, nawet społeczno-kulturowy kontekst warunkujący uznawanie określonych zachowań za wstydliwe okazuje się niewystarczający – wstydzimy się wtedy, kiedy sami uznajemy, że określona sytuacja w naszym życiu nie powinna mieć miejsca. Mówienie komuś: „powinieneś się wstydzić”, nie przyniesie żadnego efektu, jeśli skarcona osoba nie myśli podobnie. Jakkolwiek wstyd jest uczuciem, którego chcielibyśmy w miarę możliwości uniknąć, pełni on niezwykle ważną rolę w naszym życiu moralnym.

This article seeks to analyze the category of shame, leaving aside some specific areas of human activity attendant upon shame. It seems that the problem of shame is most often found in the area of human sexuality, a fact that impoverishes the category of shame. I treat moral shame as an existential category, which means that it is directly connected with the internal discernment of the person that is ashamed. Understood in such a manner, it is impossible to persuade a person to be ashamed; even the social and cultural contexts that identify concrete types of misbehavior as shameful turn out to be insufficient. We are ashamed when we ourselves believe that a particular situation should not have taken place. Meanwhile, when we tell someone “you should be ashamed,” it will bring about no effect if the person we are reprimanding does not think in the same way. Shame indeed is an emotion we would like to avoid, if possible, nevertheless it plays an extremely important role in our moral lives.