Maurycego Mochnackiego rozważania o kulturze i cywilizacji

Pierwsze dziesięciolecia XIX wieku były istotnym okresem dla ówczesnej myśli europejskiej, przeżywającej ponowne zainteresowanie m.in. pracami Johanna Gottfrieda Herdera. W tym samym czasie refleksja dotycząca pojęć takich jak kultura czy cywilizacja coraz wyraźniej była obecna na ziemiach polskich. Pojawiały się np. propozycje Jędrzeja Śniadeckiego czy Joachima Lelewela. Warunki panujące w podzielonych zaborami ziemiach polskich skłaniały również do rozwijania refleksji na temat tego, czym jest naród. Zachęcały do pytania o jego charakter, ale także do szukania pewnych rozwiązań (zarówno teoretycznych, jak praktycznych) zmierzających do budzenia poczucia przynależności narodowej. Artykuł stanowi próbę odtworzenia pewnej części emicznego aparatu pojęciowego i terminologicznego, który wprowadził do swoich rozważań Maurycy Mochnacki, niezwykle aktywny publicysta i działacz społeczny, w wydanym w 1830 roku dziele O literaturze polskiey w wieku dziewiętnastym.

Early decades of the 19th century were an important time for the European thought, for it was rediscovering the works of e.g. Johann Gottfried Herder. It was also at that time when reflection about terms like culture and civilisation took roots on the Polish ground. It is visible, e.g. in the proposals of Jędrzej Śniadecki or Joachim Lelewel. The conditions in the partitioned Polish lands also led to shaping the thought concerning the meaning of the term “nation.” Questions about the nature of this term, as well as seeking answers (theoretical and practical) concerning the ways of building a sense of national belonging, were encouraged. This article is an attempt at recreating the emic intellectual tools, as well as the terminology, that led Maurycy Mochnacki (a prominent publicist and activist) to publishing his thoughts in a book titled O literaturze polskiey w wieku dziewiętnastym [On Polish Literature in the Nineteenth Century] in 1830.