Il Meridione tra la Morte e il Mistero nelle opere di Gustaw Herling-Grudziński

Celem artykułu jest zarysowanie obrazu południa Włoch, wyłaniającego się z twórczościGustawa Herlinga-Grudzińskiego, który, pozostając przez prawie 50 lat na emigracji w Neapolu,uczynił z tego miasta tło wielu opowiadań oraz temat rozważań zawartych w dziennikach.W pierwszej i drugiej części analiza skupia się na intrygujących pisarza zagadnieniach,jakimi są Śmierć i Tajemnica. Ostatni ustęp artykułu jest poświęcony poetyce pisarza.Analiza została przeprowadzona na podstawie dzieł Grudzińskiego wydanych w językupolskim, a także ich włoskich tłumaczeń. Wiele uwagi poświęcono Dziennikowi pisanemunocą, a także zbiorom opowiadań, ze szczególnym uwzględnieniem takich tytułów, jak:Książę Niezłomny, Pietà d’Isola, Gruzy, Dżuma w Neapolu, Most, Cud, Wieża.W pierwszym ustępie artykułu rozważanie motywów śmierci i cierpienia – obsesyjniepowracających w twórczości pisarza, który sam przeżył kilka lat w „innym świecie” łagrówsowieckich – prowadzi do stwierdzenia, iż Południe, pomimo zakorzenionej w nim świadomościkruchości życia ludzkiego, nie jest miejscem niosącym pocieszenie dla człowiekanaznaczonego cierpieniem. Neapolitańczycy odnoszą się do śmierci wręcz z pewnego rodzajupoufałością i zażyłością. Fakt ten, wielokrotnie i ze zdumieniem podkreślany przez pisarza,musiał się kłócić z jego światopoglądem. Rozpacz i śmierć były bowiem pojmowane przezniego jako momenty prawdy, stawiające człowieka przed najważniejszymi wyborami. Artykułukazuje kilka rezultatów tego zderzenia światopoglądów. Osamotnienie, starość, cierpieniazwiązanie z miłością, konanie, niemoc w obliczu kataklizmów i epidemii stają się tematamiwielu „włoskich” opowiadań Grudzińskiego, a skontrastowanie ich ze słonecznąscenerią daje szczególnie dramatyczne efekty. Jednak uważny czytelnik musi dojść do wniosku,iż wszechobecne na Południu hałaśliwa radość życia i atmosfera beztroski są tylko pewnegorodzaju maskami, które znikają w obliczu rzeczywistego zagrożenia i że wobec śmiercii cierpienia każdy człowiek zachowuje się podobnie. Druga część artykułu dotyczy charakterystycznej dla mentalności południowej magiczności,mającej swe źródło w ludowych wierzeniach, które chcą wyjaśnić kwestie wymykającesię ludzkiemu pojmowaniu poprzez działanie sił ponadnaturalnych. Są to tematy ściśle związanez poprzednimi, jako że południowa cudowność stanowi pewnego rodzaju antidotum nalęk i cierpienie. Wiele miejsca zostało poświęcone przedstawieniu cudu św. Januarego, jakojedynego w swoim rodzaju zjawiska z pogranicza magii i religii. Analiza dotyczy też rolilegendy w życiu społeczeństw i wizji historii w twórczości Herlinga-Grudzińskiego. Dowodziona, że jest to twórczość do gruntu przeniknięta metafizyką i na wszystkich płaszczyznachusiłująca dochodzić sensu istnienia.Ta ostania kwestia zostaje podjęta w trzeciej części artykułu, której przedmiotem jest stylpisarza. Takie oddzielenie treści od formy jest umotywowane chęcią udowodnienia zawartejw tej części tezy, że również środki formalne w badanych utworach są podporządkowanejednemu celowi: dążeniu do odkrycia Tajemnicy życia i śmierci. Analiza ukazuje, jak – począwszyod pewnych wyborów na poziomie graficznym tekstu poprzez leksykę, środki stylistyczne,kompozycję, aż po poziom metatekstualny i intertekstualny – Grudziński konstruujeswoje opowiadania-przypowieści z zamiarem ukazania czytelnikowi, że za jego historiamikryje się coś więcej niż tylko chęć opowiedzenia zdarzeń.