Sokrates z Berdyczowa. życie i los Wasilija Grossmana

SOKRATES Z BERDYCZOWA. ŻYCIE I LOS WASILIJA GROSSMANA Streszczenie Celem artykułu jest opisanie sylwetki twórczej Wasyla Grossmana (1905–1964), rosyj-skiego żyda urodzonego w Berdyczowie (obecnie Ukraina), który wszedł do historii jako autor dwóch powieści, mogących być uważanych za arcydzieła rosyjskiej literatury XIX i XX wieku. Pierwszy utwór - Wszystko płynie… - został napisany w latach 1955–1963, a drugi - Życie i los - po wieloletniej nad nim pracy został wreszcie ukończony w 1960. Ta ostat-nia powieść, jeszcze niewydana, została natychmiast skonfiskowana przez KGB, a Michał Susłow, główny w owych czasach ideolog KPZR, poinformował Grossmana, że takie utwory jak Życie i los będą mogły być publikowane w ZSRR dopiero za 200 lat. Tymczasem jednak po znacznie wcześniejszej publikacji obu dzieł na Zachodzie we Frankfurcie i Lozannie (1970 i 1980) świat usłyszał wreszcie o rosyjskim powieściopisarzu, który nawiązywał do wielkiej literackiej i filozoficznej tradycji humanistycznej Rosji XIX w. - do dzieła Lwa Tołstoja, Fiodora Dostojewskiego i Antona Czechowa. Można być przekonanym, że opublikowany w 2009 roku pierwszy polski przekład Życia i losu, dokonany przez Jerzego Czecha na stałe już wpisze dzieło Grossmana także w polską kulturę, obok takich najważniejszych pisarzy Europy, jak Tomasz Mann, Franz Kafka, Albert Camus, Michaił Bułhakow i Aleksander Sołżenicyn. Używając w tytule artykułu określenia „Sokrates z Berdyczowa”, pragnąłem podkreślić, że Grossman poszukiwał w swoim życiu i twórczości nie tyle abstrakcyjnego Dobra i Prawdy, co konkretnych przejawów „dobroci”, które miała leczyć i wyzwalać ludz-kie dusze. Pisarz zawsze popierał indywidualnego człowieka, walczył o konkretną ludzką istotę i jej „życie”, broniąc każdej osoby i wszystkich narodów Europy przed zniewalającym Molochem - „losem”. Grzegorz PrzebindaSOCRATES FROM BERDICHEV. LIFE AND FATE OF VASILY GROSSMAN Summary The aim of this paper is to describe the creative profile of Vasily Grossman (1905–1964), a Russian Jew born in Berdichev (in present-day Ukraine), who had made a history as the author of two novels which I both consider to be masterpieces of Russian literature in 19th and 20th century. The first work - everything Flows… - was written in the period between 1955 and 1963, the second one - Life and Fate - was finished in 1960. The latter was promptly confiscated and totally erased by the KGB. Mikhail Suslov - the main ideologist of the Communist Party by that time - informed Grossman that such works will gain right to exist in Soviet Union within two hundred years time and no sooner. Both of the novels have actually been published in the West (in Frankfurt and Lausanne). The world has then heard about the superb Russian novelist, bringing back the tradition of humanistic 19th century writers such as Tolstoy, Dostoyevsky and Chekhov. I do believe that Jerzy Czech’s translation into Polish language will establish Life and Fate’s position in Polish culture as one of the greatest European novels of the 20th  century which may easily be compared to most significant works of Mann, Kafka, Camus, Bulgakov and Solzhenitsyn. When using the expression “Socrates from Berdichev” what I meant was to emphasize Grossman’s con-stant search of not so much the Truth and Good but rather of the Goodness which heals and liberates human soul. He always supported and fought for the specific human being and its existence, defending it from the fate impending on citizens and societies.