Retoryka włoska w rękopisie z sygnaturą 126 ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej

The present article contains an analysis of the rhetorical texts which are to be found in a fifteenth-century manuscript held by the Jagiellonian Library (shelfmark 126). This collection was probably copied from a codex brought to Cracow from Italy by Jan of Ludzisko, who studied medicine in Padua from 1430 to 1433. It consists of humanist and mediaeval texts (mainly speeches and letters) and clearly served as a model for the speeches which were written both by Jan himself and by his pupil Piotr Gaszowiec. An analysis of the full texts (and not only of the incipits) allows us to identify the hitherto unknown authors and/or the time and place of origin of some of these works. This in turn shows that the texts in the collection are divided into certain sections, some consisting of works by the same author (e.g. the speeches of Cristoforo Barzizza or the panegyrics of Bernardo Messalta) and some of speeches meant to be delivered on particular occasions (e.g. praising the sciences or mourning someone’s death). Apart from very popular fifteenth-century texts such as Andrea Giuliano’s speech for the funeral of Emanuel Chrysoloras, the collection also includes Italian rhetorical texts which had hitherto been known only from the Cracow manuscripts. An analysis of the manner in which the works are arranged within the volume in question allows us to distinguish certain “packages” of texts that are also present in other European manuscripts. Most of the texts which are included in this collection came into existence in circles having connections with Padua and Venice, but some of them were written during the Council of Constance by the outstanding Florentine humanists Poggio Bracciolini and Leonardo Bruni. For this reason, Ms 126 makes it possible to carry out research on the reception of Italian intellectual culture as well as on the very process of the transmission of Italian patterns of writing to Cracow circles. It also proves that the circles of Padua and Venice served as important intermediaries or ‘filters’ in the process of the transmission of Italian patterns to Cracow.

Niniejszy artykuł zawiera analizę tekstów z kolekcji retorycznej, znajdującej się w piętnastowiecznym rękopisie Biblioteki Jagiellońskiej z sygnaturą 126. Miała ona zostać odpisana z kodeksu przywiezionego z Włoch do Krakowa przez Jana z Ludziska, studenta medycyny w Padwie w latach 1430–1433. Ta złożona z utworów o charakterze humanistycznym, a częściowo średniowiecznym (głównie mów i listów), kolekcja dostarczyła wzorców dla umieszczonych po niej w tymże rękopisie mów Jana z Ludziska i jego ucznia Piotra Gaszowca. Przeprowadzona analiza pełnych tekstów, a nie samych incipitów, pozwoliła na identyfikację nierozpoznanych dotąd autorów i/lub miejsca i czasu powstania niektórych utworów. Pozwoliło to pokazać sposób uporządkowania tekstów w obrębie tej kolekcji i wyróżnić w niej określone bloki tekstów, na przykład grupy utworów tego samego autora (na przykład mowy Cristofora Barzizzy, panegiryki Bernarda Messalta) czy mów wygłaszanych w określonych okolicznościach (na przykład mowy z pochwałami nauk czy mowy pogrzebowe). W skład tej kolekcji obok bardzo popularnych w XV wieku utworów, takich jak mowa Andrei Giuliana na pogrzeb Emanuela Chryzolorasa, wchodzą także teksty retoryczne włoskie znane dotąd tylko z rękopisów krakowskich. Analiza kolejności ułożenia tekstów pozwoliła wskazać w rękopisie BJ 126 „pakiety” tekstów występujących obok siebie również w innych rękopisach europejskich. Większość tekstów wchodzących w skład omawianej kolekcji powstała w środowisku padewsko-weneckim, ale są wśród nich także utwory napisane w czasie soboru w Konstancji przez wybitnych humanistów florenckich Poggia Braccioliniego i Leonarda Bruniego. Z tego względu rękopis BJ 126 umożliwia badania nad recepcją włoskiej kultury intelektualnej i nad samym procesem transmisji włoskich wzorców do środowiska krakowskiego. Dowodzi też znaczenia środowiska padewsko-weneckiego jako „pośrednika” czy „filtra” w procesie transmisji włoskich wzorców do Krakowa.