Antykościelna międzynarodówka. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach „demokracji ludowej” (1954–1962)

W strukturze administracji państw tzw. demokracji ludowej utworzono z inspiracji Kremla wyspecjalizowane podmioty, które odpowiadały za planowanie, koordynację i realizację polityki wyznaniowej. Ponieważ – niezależnie od lokalnych uwarunko- wań – zakres ich kompetencji był właściwie tożsamy (dotyczyło to także podstawowego celu, czyli dążenia do zniszczenia, względnie podporządkowania państwu instytucji wyznaniowych), miały podstawy do rozwinięcia między sobą współpracy instytucjo- nalnej. Artykuł przybliża kulisy nawiązania formalnych relacji przez polski Urząd do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach Europy Środkowo-Wschodniej: Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej, Węgierskiej Republice Ludowej i Niemieckiej Republice Demokratycznej. Unaocznia, że początkowo nie należały one do owocnych, zwłaszcza na tle ożywionych kontaktów między resortami wyznaniowymi czechosło- wackim i węgierskim. Sytuacja pod tym względem zmieniła się w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX w. Wizyty, rewizyty i międzynarodowe spotkania z udziałem pracow- ników administracji wyznaniowej państw bloku wschodniego pozwalały na wymianę doświadczeń oraz projektowanie polityki wobec Kościołów i związków wyznaniowych, nawet w skali globalnej.

I n the administration structure of the states within the so-called people’s democracy, specialized bodies were created on the initiative of Kremlin to take care of planning, coordinating and implementing the policy on religious denomination. Because the scope of their competences was equivalent as a rule, irrespective of local circumstances (this also referred to the main goal, i.e. striving to destroy or subordinate religious institu- tions to the state), they had a basis to enter into institutional cooperation between each other. The article presents the real story behind the establishment of formal relations between the Polish Office for Religious Denominations and its counterparts in the sta - tes of Central and Eastern Europe: the Czechoslovak Socialist Republic, the Hungarian People’s Republic and the German Democratic Republic. It reveals that they were not fruitful at the beginning, particularly if compared with intensive contacts between the Czechoslovak and Hungarian departments for religious denominations. The situation changed in the second half of the 1950s. Visits, revisits, international meetings with the participation of employees of the administration for religious denominations of the states of the Eastern Block made it possible to share experiences and formulate a policy towards Churches and religious associations, even globally.