OBYWATELSKA INICJATYWA USTAWODAWCZA JAKO INSTYTUCJA DEMOKRACJI DELIBERATYWNEJ I WYRAZ ŚWIADOMOŚCI KONSTYTUCYJNEJ

Artykuł ma charakter przyczynkarski w ramach badań nad znaczeniem świadomości konstytucyjnej w korzystaniu przez obywateli z różnych prawnych form udziału w sprawowaniu władzy, w tym w procesie stanowienia ustaw. Opiera się na założeniu, że przewidziana w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej instytucja obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej to ważny instrument świadomego oddziaływania społeczeństwa obywatelskiego na proces sprawowania władzy w państwie demokratycznym. Instytucja obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej zakłada istnienie procesu deliberacji między obywatelami a władzą, co faktycznie jest możliwe wtedy, gdy społeczeństwo jest zaangażowane w życie publiczne. Demokracja deliberacyjna może być faktycznie realizowana, gdy obywatele są świadomi z jednej strony praw gwarantowanych im na poziomie konstytucyjnym i ustawowym, a z drugiej – potrzeby i zasadności zmian politycznych i społeczno-gospodarczych. Korzystanie z inicjatywy obywatelskiej stwarza faktyczną możliwość przeprowadzenia stosownej kampanii (przy zbieraniu podpisów), przekazywania obywatelom informacji o kwestii będącej przedmiotem projektu, wymiany poglądów oraz dyskusji, również za pośrednictwem mediów czy innych narzędzi komunikacji. W artykule zwraca się uwagę, że obowiązująca w Polsce regulacja prawna inicjatywy ustawodawczej wykazuje wady (w tym luki prawne), które w praktyce mogą zniweczyć istotę tej instytucji. Ponadto ostatecznie o kształcie ustawy decyduje parlament (a więc czynnik polityczny). Z uwagi zaś na niski poziom zaufania wobec instytucji publicznych oraz polityków aktywność obywateli w procesie stanowienia ustaw nie jest wysoka. Niemniej jednak znaczenie obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej w urzeczywistnianiu konstytucyjnych zasad demokratycznego państwa prawnego oraz suwerenności narodu jest nie do podważenia. Zadaniem współczesnego państwa demokratycznego jest zatem wzmacnianie świadomości obywateli w zakresie formalnych i materialnych aspektów realizacji konstytucyjnego prawa inicjatywy ustawodawczej. Nie wystarczy jednak posiadanie przez obywateli świadomości co do zagwarantowanej konstytucyjnie możliwości wpływu na proces rządzenia przez inicjowanie zmian w prawie, konieczna jest jeszcze – oparta na komunikacji – interakcja ze strony decydentów politycznych oparta na poszanowaniu woli społeczeństwa (grup społecznych).

The paper is a partial result of the research on importance and scale of constitutional consciousness, in the context of citizen’s participation in power, particularly in law making process. It has been based on the assumption, that the institution of citizens’ legislative initiative provided in the Constitution has become a significant tool of civic participation in power in a democratic state of law. Such institution, in turn, assumes a liaison, a deliberation between the citizens and the authorities which is truly available only if a society is interested in participating in public life. Deliberative democracy becomes real under twofold condition: the citizens are conscious of their constitutional rights and also aware of the changes needed at the political and economical level. The most valuable benefits from citizens’ legislative initiative are: running an election campaign (getting signatures for a petition); passing the information about the project; exchanging views and opinions in a discussion (also through the media). The paper points out lacks and week-points of currently binding legislation that may limit the effectiveness of such institution. What is more: the final content of the legislation depends on the political factors – the parliament. Regarding the low trust-level for public authorities and politicians, the citizens’ participation in the law making process is hardly significant. Nevertheless, the general potential of citizens’ legislative initiative to manifest the constitutional principles of rule of law and sovereignty in practice – is undeniable. Modern democratic state of law shall strengthen the citizens’ consciousness and empower them to implement the constitutional right for citizens’ legislative initiative. The paper leads to the conclusion, that the lone consciousness is not enough and it shall be followed by communication and interactions between citizens and political decisional bodies.