The following article describes the situation of political adult education in Germany and the challenges it is facing. The state of society is viewed as “unbounded”. In light of this result, what can political adult education contribute to saving the cohesion of
a society? In answering this question, four current foci will be described: 1. The development of society, 2. The discussion about an understanding of education and politics, 3. The professional self-concept and the job image of those who work for institutions of political adult education, 4. The contemporary political issues and social changes and the answers that
political education may be able to give.
Niniejszy artykuł opisuje sytuację edukacji obywatelskiej dorosłych w Niemczech oraz wyzwania, przed którymi współcześnie stoi. Jesteśmy świadkami rozpadania się
społeczeństwa i przewagi anomii, obojętności, egoizmu nad dążeniami do zachowania spójności. Co może wnieść edukacja obywatelska do tego, aby społeczeństwo stanowiło wspólnotę?
W odpowiedzi na to pytanie w artykule są prezentowane cztery palące kwestie:
1. Sytuacja społeczna: żyjemy w niejasnych, sprzecznych czasach; nie ma analiz społecznych, które pozwalają spojrzeć na przyszłość z optymizmem; socjolodzy i politolodzy konstatują dezorganizację i wycofanie; Jacques de Saint Victor (2015) opisuje fenomen „antypolityki” w Europie; antyinstytucjonalny populizm i nienawiść wobec kast: polityków, przedsiębiorców, dziennikarzy, których nazywa się „zdrajcami” i „kłamcami”; „zatroskani obywatele” protestują w sieci i na ulicy, ale miejsce niezależności zajęła głupota, zamiast kultury mamy wulgarność, zamiast tolerancji – brak wyrozumiałości, zamiast otwartości – zamknięcie; spadło zaufanie wobec instytucji społecznych: na ostatnim miejscu są partie (23% zaufania społecznego), nieco wyżej kościół (31,1% zaufania społecznego), komercyjne radio
i media społeczne (35%/36% zaufania społecznego); największym zaufaniem cieszy się policja (65,5%) oraz Trybunał Konstytucyjny (63,5%) (Decker, Kies, Brähler 2016, s. 60).
2. Dyskusja na temat rozumienia edukacji i polityki: pojęcia te coraz trudniej zdefiniować w pluralistycznym, zindywidualizowanym, podzielonym społeczeństwie świata; za kluczowe pojęcia edukacji uznaje się niezależność (Aufklärung) oraz odpowiedzialność (Mündigkeit); w edukacji politycznej chodzi o zrozumienie, że nie ma lepszego systemu niż socjalna
demokracja, wiedzę na temat demokratycznych zasad i sposobów podejmowania decyzji, zaangażowanie na rzecz zachowania i obrony praw człowieka oraz odrzucenie ekstremizmów, totalitaryzmów oraz dyskryminacji; „Demokracja to jedyny polityczny porządek społeczny, którego trzeba się uczyć – ciągle na nowo, codziennie, aż po starość” (Negt 2010, s. 174); edukacji politycznej nie można wyjąć z kontekstu: gdzie żyjemy? jakie są aktualne uwarunkowania polityczne?
3. Rozumienie profesji i zawodu przez tych, którzy pracują w instytucjach edukacji dorosłych: kadra edukacji dorosłych w Niemczech pracuje bardzo często w różnych miejscach po prostu w zamian za otrzymywane honorarium, rzadko na podstawie umowy o pracę w jednej instytucji – to przynosi różnorodne problemy związane z tożsamością zawodową; badania dotyczące nauczycieli zajmujących się edukacją polityczną pokazują, że nauczyciel w instytucjach edukacji
dorosłych oraz w szkole to dwa zupełnie różne zawody. Mimo tego w przypadku nauczycieli osób dorosłych można zidentyfikować wspólne profesjonalne standardy, tj. kompetencje, których każdy potrzebuje, aby profesjonalnie działać w analizowanym obszarze. Christine Zeuner zaliczyła do nich kompetencje merytoryczne, społeczne i refleksyjność (2013, s. 85), które nie są wcale oczywiste i dlatego muszą być ciągle dyskutowane, pielęgnowane i strzeżone.
4. Aktualne polityczne problemy i społeczne tendencje oraz odpowiedzi, których może udzielić edukacja obywatelska: miejsca, gdzie panuje demokracja, są lekcjami edukacji obywatelskiej; w nowoczesnych społeczeństwie zanikają głębokie struktury poznawcze (Ligaturen), które umożliwiają ludziom znaleźć swoją drogę w świecie różnych opcji – edukacja obywatelska może dać wsparcie w tym zakresie; edukacja obywatelska może przyczynić się do budowania spójności społecznej jako część edukacji etycznej, kulturalnej i innych obszarów edukacji humanistycznej; instytucje edukacji obywatelskiej mogą wspierać odwrót od wyobcowania
dzięki ofercie oświecenia rozumu. Według Bertolda Brechta „Myślenie należy do największych przyjemności ludzkiej rasy” (1968, s. 35) – programy tv, typu talk show, banalizują
społeczne problemy – edukacja obywatelska troszczy się o budowanie poglądów opartych na argumentach; edukacja obywatelska może być kompasem w złożonym środowisku życia, wartościową i pouczającą odpowiedzią na wszechobecną konsumpcję; postępująca globalizacja potęguje poczucie wyobcowania – edukacja obywatelska podejmując zagadnienia stereotypów i uprzedzeń może przeciwdziałać temu;społeczeństwo obywatelskie czerpie siły witalne z różnorodności biografii, pochodzenia, kultur – edukacja obywatelska służy tym wartościom poprzez obronę praw człowieka i szerzenie tolerancji; internet stwarza możliwości szerokiej komunikacji, która służy demokracji, jednak internet wyzwolił także solipsyzm i dał upust skrajnościom; edukacja obywatelska dzięki obecności w sieci wspiera polityczną refleksję i kwestionuje antypolityczne resentymenty.
