Problem rewitalizacji podziemi w obrębie Wzgórza Zamkowego w Będzinie

Jedną z atrakcji średniowiecznego Będzina są usytuowane we wschodniej części Wzgórza Zamkowego podziemia. Celem artykułu jest nie tylko charakterystyka morfologiczna i morfometryczna tej specyficznej budowli, ale także opis przypuszczalnej genezy i obecnego stanu, oraz jego zagospodarowanie. Artykuł omawia problem rewitalizacji podziemi na tle ogólnych walorów przyrodniczych i kulturowych miasta, przez co uzasadnia koncepcję m.in. turystycznego wykorzystania budowli. Tekst powstał na podstawie badań terenowych, inwentaryzacji korytarzy, studiów kartograficznych i związanych z tematem literatury. Zostały w nim również uwzględnione dane pochodzące z komplementarnych projektów dotyczących zagospodarowania Wzgórza Zamkowego. Omawiane w artykule poniemieckie podziemia znajdują się we wschodniej części Wzgórza Zamkowego, pomiędzy aleją Kołłątaja a ulicą Podzamcze. Powstały one w wyniku sztucznego poszerzania tektonicznych i krasowych spękań założonych na wapieniach środkowego triasu. Geneza poniemieckich podziemi nie jest jednoznacznie wyjaśniona do dziś. Wiadomo, że powstały podczas II wojny światowej, prawdopodobnie jako magazyny broni dla Wehrmahtu lub schrony przeciwlotnicze w niedalekim sąsiedztwie zamku. Istnieje także hipoteza wskazująca na planowaną podziemną fabrykę broni. Z uwagi na wiek wyrobisk i brak wcześniejszych prac zabezpieczających stan techniczny korytarzy jest bardzo zróżnicowany. Wskutek wykonania wyrobisk metodami strzałowymi oraz w wyniku naturalnych procesów przemieszczania skał wokół ich niezabudowanych części, jakie zachodzą od ponad 60 lat, występuje odspajanie i odpadanie ławic wapienno-dolomitowych. Można zauważyć różne stadia budowy korytarzy. Stąd wymagane są różne rodzaje zabezpieczeń. Istnieją jednak także takie miejsca, w których zabezpieczenia są zbędne. Koncepcja przyszłego wykorzystania podziemi zakłada podział na trzy, o różnym stopniu intensywności udostępnienia i użytkowania, strefy. W pierwszej, o charakterze ogólnodostępnym, planowana jest działalność turystyczna. Druga ma charakter komercyjny, zakłada funkcjonowanie niewielkiej strefy usługowej. Trzecia będzie mieć dostęp ograniczony. Wydzielone chodniki pozostaną miejscem bytowania nietoperzy oraz zostaną objęte takimi badaniami naukowymi jak: monitoring procesów geologiczno-geomorfologicznych i ekologicznych.

One of the attractions in the medieval Będzin are the basements situated in the eastern part of the Zamkowe Hill. The aim of this article is to characterize morphological and morphometrical specificity of this structure, description of its presumable genesis and present condition, as well as its development. The article describes the problem of the renovation of the basements within the confines of general natural and cultural virtues, and it justifies the conception of their tourist use. The article has been prepared on the basis of area research, stocktaking of the passageways, literature and cartographic studies, as well as the data from complementary projects concerning the development of the Zamkowe Hill. The after-German basements, which are described in the article, are situated in the eastern part of the Zamkowe Hill between Kołłątaja Avenue and Podzamcze Street. They started to exist because of unnatural widening of tectonic and karst cracks of the limestones coming from the Middle Triassic. The anthropogenesis of the after-German basements hasn't been clearly explained till nowadays. It is said that they had come into existence during the Second World War, probably as depots of the Wehrmacht's weapons or air-raid shelters in the near area of castle. There is a hypothesis that it could be a place of an underground weapon factory. Because of the age of the headings and any earlier made security operations, the technical conditions of the passageways are very differential. Because the headings were made by using the blasting methods and there were natural processes of the displacement of rocks around the unbuilt parts of the headings, what happens for over 60 years, there is seen loosening and falling off the calcareous and dolomite banks. We can notice different building stages of the passageways. It is required to use different kinds of protection methods. There are some places where the protection is needless. The conception of future development of the basements creates three spheres with different levels of intensity of popularizing and using them. It is intended to run a tourist activity in the first sphere - as an area open to everybody. The second sphere - commercial - is connected with services. The third sphere will have a limited access. The chosen passageways will be an area of bats and they will be covered by a scientific monitoring of geological, geomorphological and ecological processes.