The monastic rule versus the colors of Polish and Bohemian Cistercian architecture in the 12th and 15 th centuries

The aim of the article is to show the relationship between the monastic rule and the color scheme of Cistercian buildings in the current territories of Poland and the Czech Republic in the 12th–15th centuries. In the research, which constitutes the basis of the study, the following methods were used: stratigraphic and architectural in situ as well as historical, analytical and comparative. The Cistercian monastic rule recommended formal asceticism and so it was forbidden to make colorful paintings, floors, and stained glass windows. As a result of the research, three periods in the color transformation of Cistercian architecture have been distinguished. The first period (end of the 12th century – 1st half of the 13th century) was characterized by partial compliance with the aforementioned rules. The second period, which took place in the 2nd half of the 13th century, was the beginning of a departure from formal asceticism. In the third period (14th and 15th centuries), there was a decisive departure from the original monastic rule. At that time, the color scheme depended on the financial condition of the order, the level of the painting abilities and the imagination of creators. The monastic rule fell into oblivion.

Celem artykułu jest ukazanie powiązania reguły zakonnej z kolorystyką budowli cysterskich na terenie obecnej Polski i Czech. Przedmiot opracowania stanowi kolorystyka elewacji oraz wnętrz kościołów i klasztorów z XII–XV w., z których część została odkryta przez autorki artykułu, część ujawniono podczas innych prac konserwatorskich. W badaniach, będących podstawą opracowania, zastosowano metody: stratygraficzno-architektoniczną in situ oraz historyczno-analityczne i porównawcze. W regule zakonnej cystersów zalecano ascezę formalną i zabraniano wykonywania barwnych malowideł, posadzek i witraży. Pierwszy okres (koniec XII–1. połowa XIII w.) charakteryzował się częściowym przestrzeganiem wspomnianych zasad. Drugi okres przypadający na drugą połowę XIII w. był początkiem odchodzenia od ascezy formalnej. W trzecim okresie (XIV–XV w.) zaczęto w sposób zdecydowany odchodzić od pierwotnej reguły zakonnej. W tym czasie elewacje klasztorów zdobiono niekiedy polichromiami, a we wnętrzach wybrane ściany pokrywano malowidłami figuralnymi o często kontrastowych zestawieniach barwnych. Wystrój kolorystyczny zależał wówczas od kondycji finansowej zakonu, poziomu warsztatu malarskiego i wyobraźni twórców. Reguła zakonna odeszła w zapomnienie.