Polityczno-niepodległościowe akcenty w działalności ormiańskokatolickiego arcybiskupa lwowskiego Józefa Teodorowicza w latach 1901–1918

Artykuł omawia polityczne akcenty o dążeniu niepodległościowym w bogatej twórczości Józefa Teodorowicza, arcybiskupa lwowskiego obrządku ormiańskokatolickiego. Zagadnienia te przedstawiono dla okresu od 1901 do 1918 r., czyli od objęcia przez Teodorowicza rządów arcybiskupich we Lwowie do odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym okresie Teodorowicz prowadził ożywioną działalność jako publicysta polityczny. Był też posłem i wybitnym mówcą w galicyjskim Sejmie Krajowym we Lwowie oraz w parlamencie austiackim – w Izbie Panów w Wiedniu. W artykule ukazano poglądy Teodorowicza na takie zagadnienia, jak organizacja wyborów. Uważał on, że powinny być w nich zaangażowane liczne grupy społeczne, co w efekcie miało rozwijać ich świadomość polityczną. Analizie poddano publiczną działalność Teodorowicza w pracach IX i X kadencji Sejmu Krajowego we Lwowie, gdzie był członkiem komisji szkolnej. Szczególną uwagę poświecono jego aktywności w Izbie Panów w Wiedniu. Wygłosił w niej dwie ważne mowy, w których skrytykował polityki Niemiec i Austro-Węgier wobec Polaków i ich aspiracji niepodległościowych. Argumentując przytoczył szereg aktów lojalności kierowanych przez Polaków wobec władz niemieckich i austro-węgierskich, z drugiej zaś strony niespełnione deklaracje tych władz składane Polakom. Teodorowicz komentował aktualne wydarzenia polityczne, w tym memoriał zawierający propozycję nowego podziału ziem polskich między zaborców, czy też postanowienia zawarte w akcie 5 listopada 1916 r. wydanym przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier w sprawie polskiej. Krytyka władz zaborczych oraz publiczne upominanie się o należyte miejsce dla Polski na mapie politycznej Europy wywołały krytyczną reakcję ze strony polityków austriackich. Wystąpienia Teodorowicza w parlamencie austriackim zapowiadały jego dalszą karierę polityczną, już w odrodzonej Polsce. I rzeczywiście, ten arcybiskup lwowski był posłem aktywnie zaangażowanym w prace nad Konstytucją Rzeczypospolitej. Wkrótce działalność ta została jednak przerwana na skutek polecenia papieża Piusa XI. Z tego powodu Teodorowicz zaprzestał dalszej działalności parlamentarnej.

The article discusses political, sovereignty oriented aspects of rich body of work of Józef Teodorowicz, Archbishop of L’viv of Armenian Catholic rite. Those aspects were presented for the period of 1901–1918, so from Teodorowicz taking over the archbishopric of L’viv until restoration of Poland’s sovereignty. Over that period, Teodorowicz has maintained a high level of activity as political commentator. He was also a member of Parliament and a distinguished orator in Galician National Sejm in L’viv and in Austrian Parliament – in the House of Lords in Vienna. The article presents Teodorowicz’s views on such matters as organization of elections. He believed, that elections should involve broad groups of the public, which, as a result, was to stimulate development of their political awareness. The analysis encompasses Teodorowicz’s public activity in scope of works of IX and X term of National Sejm in L’viv, where he was a member of Schooling Committee. Particular attention was paid to his activity in the House of Lords in Vienna. He delivered two important addresses, in which he criticized German and Austro-Hungarian policy with respect to Poles and their sovereignty aspirations. In his argumentation, he quoted a number of acts of loyalty, demonstrated by Poles with respect to German and Austro-Hungarian authorities, and on the other hand, unfulfilled declarations of those authorities and promises made to Poles. Teodorowicz commented on current political events, including a memorial proposing a new division of Polish lands between the partitioning powers, or provisions included in the Act of 5 November 1916 on Poland, issued by Emperors of Germany and Austria. Criticism of partitioning powers and publicly made demands for Poland’s rightful place on the map of Europe have resulted in critical reactions from Austrian politicians. Teodorowicz’s addresses in Austrian parliament have heralded his further political career in revived Poland. And indeed, the Archbishop of L’viv was actively involved in the works on Constitution of Poland. Soon, however, that activity was discontinued due to an instruction from Pope Pious XI. For the same reason, Teodorowicz has entirely abandoned any further parliamentary activity.