Sektor finansowy od wielu lat przechodzi istotne przeobrażenia, zarówno w sferze stricte prawno-regulacyjnej (w tym ostrożnościowej), jak i cyfrowej. Wydarzenia ostatnich lata, w tym w szczególności pandemia SARS-CoV-2 wpłynęły w istotny sposób na dynamikę transformacji produktów i usług finansowych, jak również same instytucje finansowe, np. w sferze cyfryzacji. Klienci stają się bardziej wymagający zarówno w zakresie kanałów dystrybucji produktów i usług, ale także samej ich konstrukcji, oczekując większej personalizacji, niskich kosztów oraz łatwości dostępu (frictionless) i znaczenie lepszych doświadczeń, tzw. User experience. Stawia to przed instytucjami finansowym wiele wyzwań o charakterze biznesowym, prawno-regulacyjnym oraz operacyjnym. Oczekiwania stawiane przez klientów wymagają bowiem dokonywania zmian w modelach biznesowych, poszukiwania nowych rozwiązań i kanałów dystrybucji, jak również równoważenia ryzyk.
Szczególnie interesująca w kontekście usług finansowych jest tzw. zaawansowana analityka danych oraz Big Data, często traktowana na równi z szeroko rozumianą sztuczną inteligencją, która w sposób istotny zwiększa możliwości indywidualizacji produktów i usług finansowych w oparciu o dane, biometrię behawioralną. Połączenie tych elementów może mieć istotne znaczenie dla klientów, jak i samych instytucji, choć wymaga to uwzględnienia szeregu aspektów dotyczących samych danych, w tym przede wszystkim możliwości ich pozyskiwania oraz przetwarzania.
Pewną próbą uwolnienia danych finansowych, które mogą posłużyć do tworzenia bardziej spersonalizowanych jest otwarta bankowość, której ramy prawne w Unii Europejskiej wyznacza dyrektywa PSD2 oraz Rozporządzenie 2018/389, choć należy jednocześnie zaznaczyć, że nie jest to zarazem pierwszy przejaw wykorzystania danych z rachunków płatniczych przez tzw. podmioty trzecie (Third-Party Providers – TPP). Przepisy obu aktów prawnych, jak również liczne akty o miękkim charakterze (o czym w dalszej części opracowania), stanowią od 14 września 2019 r. podstawę realizacji koncepcji otwartej bankowości opartej o obowiązek udostępniania poprzez tzw. interfejsy dostępowe (Application Programming Interfaces – API) wybranych danych finansowych przez podmioty do tego zobowiązane (m.in. banki). Dane te mogą być – za zgodą użytkownika – wykorzystywane m.in. do realizacji usługi dostępu do informacji o rachunku płatniczym.
Choć założenia otwartej bankowości były i są słuszne, to jednak przepisy oraz koncepcja realizacji okazały się na tyle niedopracowane i nieprzemyślane (choć to nie jedyny powód ograniczonego rozwoju), że dzisiaj trudno mówić o prawdziwej rewolucji w zakresie wykorzystania danych finansowych, chociażby na potrzeby finansów osobistych (i to niezależnie od rosnącej liczby podmiotów FinTech). Wydaje się, że jest to niejako konsekwencja braku „efektu zachęty” po stronie instytucji obowiązanych do udostępniania danych, jak również pewnej nierównowagi obowiązków i odpowiedzialności po stronie poszczególnych „aktorów” realizujących usługi w ramach otwartej bankowości.
Pewne mankamenty otwartej bankowości zostały dostrzeżone także przez Komisję Europejską, która w 2020 r. wskazała w dokumencie w sprawie strategii dla UE w zakresie finansów cyfrowych na potrzebę stworzenia ram w zakresie otwartych finansów. Zgodnie z założeniami Komisji do połowy 2022 r. ma zostać złożony wniosek ustawodawczy, zaś do 2024 r. UE powinna już dysponować odpowiednimi rozwiązaniami w tym zakresie. Warto zwrócić tutaj uwagę, że przez 3 lata nie udało się uzyskać satysfakcjonującego poziomu efektywności interfejsów dostępowych, które umożliwiają swobodne realizowanie usług przez TPP725 . To oczywiście nie jedyna przeszkoda, bowiem niewątpliwie znaczenie ma tutaj także swoista niechęć klientów banków do dzielenia się informacjami z TPP, o czym szerzej w dalszej części opracowania.
Niewątpliwie jednak otwarta bankowość stanowi kamień milowy dla rozwoju innowacyjnych rozwiązań z obszaru finansów, choć wyzwań, m.in. prawno-regulacyjnych, w tym kontekście jest jeszcze wiele. Próbą dokonania prawdziwej rewolucji w sferze finansowej jest wspomniana już koncepcja otwartych finansów, która w połączeniu przykładowo z rozwojem platform cyfrowych, może otworzyć drogę do bardziej spersonalizowanych finansów, co jest wskazywane często jak główny trend w sektorze finansowym. Otwarte finanse mają na celu stworzenie warunków do pozyskiwania, przetwarzania i dostarczania produktów i usług finansowych o bardziej zindywidualizowanym i kompleksowym charakterze.
Celem niniejszego rozdziału jest wskazanie na pewne słabe punkty prawno-regulacyjne w zakresie otwartej bankowości, jak również zaproponowanie możliwych kierunków zmian, które mają szczególne znaczenie dla rozwoju otwartych gospodarek opartych o dane. Z tego względu aspekty historyczne dotyczące przyjęcia dyrektywy PSD2 oraz implementującej ją ustawy o usługach płatniczych zostaną ograniczone do niezbędnego minimum. Jednocześnie podkreślić należy, że niniejsze opracowanie nie dotyka przyszłych – możliwych – wariantów rozwoju finansów cyfrowych, które mogą obejmować nie tylko rozwój otwartych finansów, ale także pewne połączenie finansów zdecentralizowanych z tradycyjnymi. Jest to zagadnienie jednak daleko wykraczające poza ramy niniejszego opracowania, choć warto zwrócić na nie uwagę również w kontekście oceny otwartej bankowości.
