Traditions of the European basilica model in the sacred architecture of Colonial Latin America

El artículo aborda dos problemas: por un lado, la cuestión del funcionamiento del modelo de la basílica europea en las colonias de América Latina y por otro lado, la cuestión de la tradición y funcionamiento del atrio en la arquitectura colonial. Por basílica entiendo en este caso todas las iglesias – sin tener en cuenta sus proporciones – de tres naves en las que la nave principal está iluminada por ventanas ubicadas por encima de las naves laterales, bien en las mismas paredes o bien en la bóveda de la nave principal. El plano basilical es relativamente poco común en América Latina, mucho más frecuentes son proyectos más sencillos como la iglesia de nave única, a menudo con transepto, en ocasiones con una cúpula que acentúa el crucero. El esquema basilical en la arquitectura latinoamericana encontramos en primer lugar en realizaciones catedralicias. Otro grupo de templos donde a menudo se optó por este modelo constructivo son las iglesias conventuales, mayormente objetos en grandes núcleos urbanos que destacan por la presencia de construcciones de este tipo. Analizando la cuestión a gran escala, el terreno más importante para las realizaciones de forma basilical es Nueva España. La gran mayoría de este tipo de fundaciones, tanto catedralicios como conventuales, fue fundada en México. La segunda cuestión que parece interesante, es el tema de la existencia y funcionamiento del atrio en la arquitectura sacra de América Latina. El atrio como elemento arquitectónico de la iglesia está conocido en la arquitectura sacara europea desde la época paleocristiana, pero va desapareciendo en las realizaciones sacras europeas de épocas posteriores. La popularidad del atrio en América Latina puede explicar la específi ca situación social del Nuevo Mundo, que en los siglos XVI y XVII difería mucho de la situación en Europa, acercándose en los primeros años de la conquista más bien a la realidad de la época paleocristiana que a los mecanismos que formaban la sociedad renacentista. La principal misión, desde el punto de vista de la religión, era la evangelización de la inmensa populación indígena, la divulgación de la nueva fe. En este contexto el atrio resultó ser una herramienta muy útil para la evangelización, lo que le aseguró una gran popularidad.

W artykule zostały poruszone dwa problemy. Pierwszy z nich dotyczy zagadnienia sposobu funkcjonowania architektonicznego modelu europejskiej bazyliki na obszarze kolonialnej Ameryki Łacińskiej. Drugi odnosi się do tradycji i funkcjonowania atrium w architekturze kolonialnej. Za bazylikę uznaję, bez względu na proporcje, wszystkie kościoły trzynawowe, w których nawa główna jest oświetlona oknami umieszczonymi ponad nawami bocznymi – czy to w ścianie ponad nimi, czy też w sklepieniu przykrywającym nawę główną. Układ bazylikowy w architekturze Ameryki Łacińskiej pojawia się stosunkowo rzadko. Przeważające są plany prostsze – kościoły jednonawowe, często z transeptem, czasami z kopułą podkreślającą skrzyżowanie naw. Najważniejszą grupą kościołów, wśród których spotykamy schemat bazyliki w architekturze amerykańskiej, są katedry. Drugą grupą świątyń, gdzie stosunkowo często pojawia się schemat bazylikowy, są kościoły zakonne – dotyczy to jednak prawie wyłącznie obiektów wznoszonych w dużych ośrodkach miejskich, które ze względu na występowanie bazylik zdecydowanie wysuwają się na plan pierwszy. W skali makroterytorialnej najważniejszym obszarem dla fundacji o formie bazylikowej jest Nowa Hiszpania. Najwięcej założeń tego typu – zarówno katedralnych, jak i zakonnych – powstało na terenie Meksyku. Drugie zagadnienie, które wydaje mi się interesujące, to problem istnienia i funkcjonowania atrium w architekturze sakralnej Ameryki Łacińskiej. Jest to forma znana w sakralnej architekturze europejskiej od czasów wczesnochrześcijańskich, jednak w realizacjach na terenie Europy atrium jako element założenia kościelnego zanika w świątyniach pochodzących z późniejszych epok. W Ameryce popularność atrium można tłumaczyć specyficzną sytuacją społeczną, która była odmienna niż ta w XVI- i XVII-wiecznej Europie. Zwłaszcza w pierwszych latach konkwisty była bardziej zbliżona do realiów pierwszych wieków chrześcijaństwa niż do mechanizmów kształtujących społeczeństwo renesansowe. Podstawowym zadaniem, z punktu widzenia religii, była ewangelizacja ogromnej rzeszy Indian, szerzenie nowej wiary – w tym kontekście atrium okazało się narzędziem wspomagającym ewangelizację i cieszyło się wielką popularnością ze względów funkcjonalnych.