Nauczyciel w ideologiach – o nadziejach, iluzjach i unieważnianiu idei podwójnego agenta

Punktem wyjścia tekstu jest przekonanie o możliwości ulokowania nauczyciela na pozycji agenta dwóch przeciwstawnych ideologii. Z jednej strony jest on bowiem spostrzegany jako przedstawiciel ideologii konserwatywnych, który ma za zadanie reprodukować zastaną strukturę społeczną; z drugiej zaś – jako przedstawiciel ideologii liberalnych, który powinien poszerzać jednostkowe szanse rozwojowe. Ten sposób myślenia o nauczycielu jest zakorzeniony w oświeceniowej idei racjonalnego uzgodnienia, przeniesionej na grunt subiektywnych rozstrzygnięć, legitymizowanej założeniem o dystansie racjonalnego umysłu w stosunku do położenia społecznego. Założenie to zostało poddane krytyce, w efekcie której edukacja odsłoniła swój immanentnie konserwatywny charakter. Nie unieważniło jednak sporu o proporcje między celami kolektywnymi i indywidualnymi w edukacji. Dopiero w kontekście narastającej hegemonii ideologii rynkowych ów spór okazuje się coraz bardziej bezprzedmiotowy, ponieważ w forsowanym przez nie nowym modelu podmiotowości rynkowej cele indywidualne zostały utożsamione z celami kolektywnymi (struktury rynkowej). Dzięki temu możliwe stało się konstruowanie jednostki doskonale dopasowanej do wolnego rynku, przy równoczesnym ukrywaniu tych działań za fasadą emancypacyjnej retoryki.

The starting point for the text is a conviction about the possibility to place a teacher on the position of the agent of two opposite ideologies. He is considered a representative of conservative ideologies, obliged to reproduce the existing social structure, while on the other hand, as a representative of liberal ideologies, he should broaden individual’s chances of development. This way of thinking about the teacher is entrenched in the enlightenment idea of rational agreement, moved to the field of subjective deciding, legitimized by the assumption about the distance of a rational mind in relation to social position. The assumption was a subject of critique, which caused education to reveal its immanently conservative character. However, it did not invalidate the conflict about proportions between the collective and individual aims in education. In the context of the increasing hegemony of market ideologies, the conflict seems increasingly non-representational, since in the new model of market objectiveness forced by it, individual aims have been equated with the aims of the market structure. Thanks to it, it was possible to design an individual ideally fitted to the free market simultaneously hiding these actions behind the façade of the emancipatory rhetorics.