Instrumenty uszczelniające system podatkowy w praktyce orzeczniczej sądów administracyjnych

Podejmowane przez podatników – w tym przedsiębiorców – działania mające na celu minimalizowanie obciążeń podatkowych to zjawisko powszechne i w pewnym sensie zrozumiałe. Z tych względów wprowadzane zmiany w prawie podatkowym powinny w większym stopniu uwzględniać pojawiające się zagrożenia związane z uchylaniem się od opodatkowania. Nie budzi wątpliwości, że unikanie ciężaru podatkowego stoi w sprzeczności z celami opodatkowania – ta forma unikania opodatkowania powinna i może być zwalczana. Na ile trudnym zadaniem jest proces uszczelniania systemu podatkowego tak, aby spełnione zostały wymogi konstytucyjne, zgodność z prawem unijnym oraz zasady techniki prawodawczej, dowiodły wprowadzane w ostatnim okresie zmiany prawodawcze w tym zakresie. Potwierdziły to również problemy dotyczące stosowania w praktyce orzeczniczej sądów administracyjnych najważniejszych i mających znaczenie dla całego systemy poboru podatków rozwiązań wprowadzonych do ustawy Ordynacja podatkowa, tj. klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania, systemu teleinformatycznego izby rozliczeniowej (STIR) oraz informacji o schematach podatkowych (MDR). Jak dowodzi analiza dotychczasowego orzecznictwa sądów administracyjnych na tle stosowania wybranych instrumentów uszczelniających pobór podatków w Polsce, przesłanki ich zastosowania powinny każdorazowo być rozpatrywane na gruncie konkretnych okoliczności faktycznych, nie tylko pod kątem zasad praworządności i powszechności opodatkowania (art. 83–84 Konstytucji RP), ale także z uwzględnieniem zasady zaufania (art. 2 Konstytucji RP, art. 121 § 1 o.p.), która w demokratycznym państwie prawnym oznacza m.in., że postępowanie powinno być prowadzone w zaufaniu do podatnika. W orzecznictwie podkreślono ponadto, że przy wprowadzaniu tego rodzaju dolegliwych dla podatników rozwiązań w sposób szczególny należy respektować zasadę proporcjonalności przy tworzeniu prawa.

Actions taken by taxpayers – including the entrepreneurs – aimed at minimizing tax burdens are common and, in a sense, understandable. For these reasons, changes introduced to the tax law should take into better account the emerging risks of tax evasion. There is no doubt that tax evasion is contrary to the objectives of taxation; therefore it should and can be counteracted. The level of difficulty of the process of sealing the tax system in such a way that the constitutional requirements are met and bearing in mind compliance with EU law as well as the principles of legislative technique, have been proven by the recently introduced legislative changes in this area. This has also been confirmed by the issues related to the application by the administrative courts of the most important (also for the entire tax collection system) solutions introduced to the Tax Ordinance. Such solutions are the following: general clause against tax avoidance, the IT System (or: the Communication System) of the Clearing House (Polish abbrev. STIR) and Mandatory Disclosure Rules (MDR). As demonstrated by the analysis of the previous jurisprudence of administrative courts in the light of the use of selected instruments sealing tax collection in Poland, the conditions for their application should be examined ad casum in the context of specific factual circumstances. They should be examined not solely in terms of the rule-of-law-principle and the universality of taxation (Art. 83–84 of the Polish Constitution), but also in terms of the principle of trust (Art. 2 of the Polish Constitution as well as art. 121 § 1 of the Tax Ordinance). The latter points out that the tax proceedings in a democratic state of law shall be conducted regarding the principle of trust in taxpayers. It has been also emphasized in the case-law, that the principle of proportionality had to be particularly respected when introducing this kind of the legal solutions highly intrusive for taxpayers.