Archeologia czasów współczesnych i (nie)moc działania materialnych śladów Wielkiej Wojny w Polsce

Rosnące zainteresowanie archeologicznymi badaniami materialnych śladów nieodległej przeszłości w Polsce skłania do zastanowienia się nad specyfiką, wartością i kontekstami uzasadniania tego typu działań. W polskojęzycznej literaturze nie poświęcano dotychczas wiele uwagi domenie, której specyfikę trafnie ujmuje pojęcie archeologia czasów współczesnych (ACW). Część pierwsza niniejszego artykułu stanowi wgląd w uzasadnienia stymulujące archeologów współczesności do działań poznawczych – funkcjonujące w szeroko rozumianej „wspólnocie przekonań”. W drugiej części szkicuję procesy i konteksty, które złożyły się na lokalne, polskie doświadczenia konstytuujące aktualne uwarunkowania dla praktykowania ACW w Polsce. W części trzeciej odnoszę się do konkretnych praktyk materialno-dyskursywnych, poprzez które archeolodzy zaangażowali się w proces przywracania materialnej i ludzkiej pamięci o niemal całkowicie zapomnianych wydarzeniach z nieodległej przeszłości. Ten proces archeologicznego przywracania pamięci (APP) odnosi się do materialnych pozostałości życia i śmierci żołnierzy i ludności cywilnej w czasie Wielkiej Wojny oraz do skali i trwałości przekształceń krajobrazu, do których ta wojna doprowadziła. W podsumowaniu staram się dowieść tezy, że zasadne jest podporządkowanie działań i myślenia nad „oczekiwanymi rezultatami” w domenie ACW reżimowi przyszłościowemu oraz kształtowaniu czynnej empatii i refleksyjnego stosunku wobec materialnych przestróg.

The growing interest in archaeological research concerning material traces of the recent past, encourages to reflect on the specificity, values and driving factors behind these activities. In the polish language literature to date, not much attention has been paid to the domain the specific character of which is best epitomized by the term archaeology of the contemporaneous times (ACT). The first part of this article is an insight into the “commonly shared beliefs” and justifications that in general inspire contemporary archaeologist to act. In the second part, I sketch the processes and contexts that contributed to the local, Polish experiences constituting the current conditions for practicing ACT in Poland. In the third part, I refer to the justifications and values of the concrete material discursive practices, in which archaeologists engaged in the process of bringing back the material and human memory of the almost completely forgotten war events from the recent past. The process of archaeological revival of memory (ARM) relates to the material remains evidencing life and death of the soldiers and civilians, as well as the scale and durability of transformations of the landscape resulting from the fights of the Great War. In conclusion, I endeavour to prove my hypothesis that actions and thinking on the “expected results” in the field of ACT should be future-oriented and should focus on fostering emphatic and reflexive attitudes to the warnings conveyed by the physical remnants.