Przekształcenia rzeźby związane z wydobyciem kruszywa naturalnego w południowej i środkowej części Wzgórz Sokólskich

Celem badań przeprowadzonych w południowej i środkowej części Wzgórz Sokólskich było zinwentaryzowanie i scharakteryzowanie zmian rzeźby spowodowanych wydobyciem kruszywa naturalnego. W trakcie badań przeprowadzono szczegółowe kartowanie form antropogenicznych na mapach w skali 1:25 000 i 1:10 000. Badaniami objęto 167 wyrobisk eksploatacyjnych o powierzchni powyżej 0,1 ha. Opracowano kartogram przestrzennego natężenia przekształceń rzeźby w rejonie Sokółki. Największe rozpoznane złoża kruszywa znajdują się w okolicy wsi Kamionka Stara–Drahle oraz Starowlany i Zadworzany. Złoża są efektem działalności lodowców i wód roztopowych zlodowacenia warty. Są to złoża piasków i piasków ze żwirem moren czołowych, równin wodnolodowcowych i ozów. Bezpośrednim następstwem eksploatacji kruszywa naturalnego są formy antropogeniczne, takie jak: wyrobiska i hałdy, powierzchnie zniwelowane, sztuczne zbiorniki wodne, strome skarpy oraz ściany eksploatacyjne. Całkowita powierzchnia terenów przekształconych wynosi obecnie ponad 550 ha. Największą koncentrację form poeksploatacyjnych stwierdzono na wschód i południowy wschód od Sokółki. Przewidywany jest dalszy, intensywny rozwój eksploatacji kruszywa i powstawanie form antropogenicznych w okolicach Sokółki. Zmianami objęta może być powierzchnia do1000 ha. Pomimo rekultywacji terenów pokopalnianych, rzeźba południowej i środkowej części Wzgórz Sokólskich pozostanie silnie przekształcona przez człowieka.

The aim of the study was to catalogue and characterize the changes of relief caused by excavation of natural aggregate. The research was carried out in southern and middle part of the Sokółka Hills. A detailed survey on anthropogenic landforms was carried out. 167 excavations were investigated. The cartogram of spatial intensity of relief changes in the vicinity of Sokółka town was worked out. The greatest recognized deposits are located in the vicinity of Kamionka Stara, Drahle, Starowlany and Zadworzany villages. The deposits in Sokółka region originate from Pleistocene and are the effect of activity of glaciers and meltwaters of Warta Glaciation. Those are the deposits of sands and sands with gravels of end moraines, outwash plains and eskers.. Natural aggregate exploitation results in anthropogenic forms such as excavations and heaps, leveled surfaces, artificial water bodies, steep scarps and landfill walls. The whole surface area of transformed terrains equals over 550 ha by now. The greatest concentration of post-mining landforms was observed in the eastern and south eastern direction from Sokółka town. The changes are predicted to occur in the range of 1000 ha. Despite reclamation of post-mining areas, the relief of middle and southern part of Sokółka Hills will remain strongly changed.