Langue et politique. Essai de relecture du Discours sur universalité de la langue française dAntoine de Rivarol

Twórczość Antoine'a de Rivarol (1753-1801), jednego z mniej znanych i opracowanych myślicieli francuskiego Oświecenia, dzieli się głównie na dwie dziedziny: językoznawstwo i politykę. Celem niniejszego opracowania jest wykazanie, iż oba te obszary badawcze przenikają się wzajemnie w myśli Rivarola, i to już w jego pierwszym dziele z 1784 roku: Discours sur l'universalité de la langue française. Chodzi o próbę ponownego odczytania tego utworu, który choć tradycyjnie utożsamiany z językoznawstwem, dość ciekawie łączy dziedzinę języka ze światem polityki. Analizując historię głównych języków Europy: niemieckiego, włoskiego, hiszpańskiego, angielskiego i francuskiego, Rivarol dostrzega i udowadnia współzależność między siłą polityczną danego państwa a rozwojem jego języka. Na ten samej zasadzie historia wewnętrznej i zewnętrznej słabości politycznej danego narodu staje się historią jego języka. Zrozumiałym staje się więc fakt, iż obrona tezy o uniwersalności języka francuskiego wiąże się nierozerwalnie w argumentacji autora z przekonaniem o wyjątkowej sile cywilizacyjnej i hegemonii politycznej Francji w oświeconej Europie. Innym przykładem korelacji języka i polityki jest obrona przez Rivarola racjonalistycznej koncepcji porządku naturalnego języka francuskiego i tradycjonalistycznej wizji porządku świata polityki. Pojęcia języka i polityki zbliżają się tu do siebie bardzo blisko, gdyż w obu przypadkach chodzi o ten sam porządek naturalny, którego prawa i wartości wydają się być niezmienne. Broniąc doktryny porządku naturalnego języka francuskiego, Rivarol dość zręcznie utożsamia ją z wyznawaną przez siebie konserwatywną teorią praw polityki. Widać to wyraźnie na przykładzie syntaktycznego porządku języka francuskiego, w którym podstawowa i współzależna triada: podmiot--orzeczenie-dopełnienie staje się niejako odbiciem tradycyjnego i hierarchicznego modelu monarchicznego: król-szlachta-lud. Odrzucenie przez późniejszą myśl kontrrewolucyjną sensualistycznej teorii Condillaca, w której idea porządku naturalnego języka francuskiego zastąpiona jest argumentem wrażenia i odczuwania, daje się więc zrozumieć w pełni w tekście Rivarola z 1784 roku. Stąd też autor nie tylko ciekawie połączył w swych rozważaniach dziedzinę polityki z językoznawstwem, ale wyprzedził też o kilka lat debaty nad językiem, które miały podzielić zwolenników i przeciwników Rewolucji francuskiej.