Salt mining is one of the oldest industrial areas of human activity. Composure and evolution of rock salt mining methods were in the past an important factor of the development and prosperity of many European salt cities, including Wieliczka and Bochnia. Studies of Polish and foreign salt cities showed that urban space and underground mine workings can interact to varying degrees, often creating interdependent systems, both in economic and visually-compositional terms. At the same time, in the face of a global collapse of the salt mining industry, you can see the process of liquidation of underground salt mine, also a number of historical sites. The specificity of the salt mine also tends to post-industrial use of these facilities for new features. In this matter, the dominant course of action is to build underground tourist routes and sanatoriums, create places of a religious cult, art, entertainment, sports, science and education and other forms of public services. At the same time, salt excavations are an attractive area for the location of less accessible facilities, such as laboratories, and most of all underground deposits.
An analysis of different salt mining centres leads to the conclusion that all the mentioned forms of redevelopment can be cost-effective, however, to ensure the sustainable development of the salt mining centres it is important to:
- fully preserve the existing values, represented by both the excavation underground spaces as well as different parts of the surface mining infrastructure,
- expose and provide access to protected values for the broad group of users,
- maintain the authentic character of mine (excavation and ground facilities) in its reconstruction and adaptation to modern needs.
It seems that the inclusion of these conditions gives a real opportunity to preserve and even enhance the attractiveness of disused salt mines and use them in the current development of the salt cities.
Górnictwo solne jest jedną z najstarszych dziedzin przemysłowej działalności człowieka (Hwałek 1971, Kurlansky 2004). Opanowanie górniczych metod eksploatowania złóż soli kamiennej, a następnie ich wielowiekowa ewolucja były w przeszłości istotnym czynnikiem miastotwórczym, przyczyniając się do powstania i rozkwitu wielu europejskich miast solnych, w tym historycznych ośrodków w Polsce - Wieliczki i Bochni (Hanik 1988). Prowadzone przez autora badania polskich i zagranicznych miast solnych wykazały, że przestrzeń miejska i podziemne wyrobiska kopalni mogą na siebie oddziaływać w różnym stopniu, tworząc niejednokrotnie układy silnie powiązane (Tab. 1, 2), zarówno w znaczeniu ekonomicznym, jak i widokowo-kompozycyjnym (Langer 2011). Jednocześnie zjawiska obserwowane w wielu europejskich regionach górnictwa solnego wskazują na spadek znaczenia tego sektora przemysłu (Fig. 1), a ponadto na malejący udział soli kamiennej eksploatowanej metodą suchą w ogólnym bilansie produkcji (Fig. 2). W obliczu tych tendencji nasila się proces likwidacji podziemnych kopalni soli, również wielu obiektów historycznych (Tab. 3, Fig. 3). Likwidacja kopalni soli oraz związane z nią przekształcenia podziemnych i naziemnych obiektów poprzemysłowych mogą mieć istotne znaczenie dla współczesnego rozwoju ośrodków górniczych.
Jak wynika z prowadzonych przez autora badań terenowych, przekształcenia nieczynnych kopalni soli mogą przebiegać w różnych kierunkach, powodując zróżnicowane skutki dla przestrzeni miast górniczych (Tab. 4). Najczęściej proces likwidacyjny polega na trwałym i całkowitym wypełnieniu przestrzeni poeksploatacyjnych, obejmuje również rozbiórkę infrastruktury naziemnej lub pozostawienie obiektów pogórniczych bez użytkowania, co wiąże się z nieodwracalną degradacją dziedzictwa kulturowego (Fig. 4). Specyfika kopalni soli skłania także do poprzemysłowego wykorzystania tych obiektów i ich przystosowania do pełnienia nowych funkcji. Dominującym kierunkiem działań w tym zakresie jest budowa podziemnych tras turystycznych i sanatoriów (Chervinskaya 2007, Ponikowska 2009), tworzenie miejsc związanych z kultem religijnym, sztuką, rozrywką, sportem, nauką i edukacją (Czapowski et al. 2004) oraz innymi formami usług ogólnodostępnych (Fig. 5). Równocześnie wyrobiska solne stanowią atrakcyjną przestrzeń dla lokalizacji mniej dostępnych obiektów, takich jak laboratoria badawcze (Markiewicz et al. 2006), a przede wszystkim podziemne składowiska i magazyny (Branka 2005).
Analiza różnych ośrodków górnictwa solnego pozwala stwierdzić, że wszystkie formy poprzemysłowego zagospodarowania wyrobisk solnych mogą być opłacalne ekonomicznie, jednak dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju górniczych ośrodków salinarnych istotne jest dążenie do pełnego zachowania istniejących wartości - reprezentowanych zarówno przez podziemne wyrobiska, jak i zróżnicowane elementy infrastruktury powierzchniowej, a także eksponowanie i udostępnienie chronionych wartości dla możliwie dużej grupy użytkowników-odbiorców. Wydaje się, że uwzględnienie powyższych warunków daje realną szansę zachowania, a nawet wzmocnienia atrakcyjności nieczynnych kopalni soli oraz wykorzystania ich w obecnym i przyszłym rozwoju miast solnych jako ośrodków poprzemysłowych.
