Czy istnieje dostosowana liturgia misyjna? Spór o komunikatywność liturgii

Jednym z głównych kierunków odnowy zainicjowanej przez Sobór Watykański II było dostosowanie (łac. aptatio, accomodatio) liturgii do zmieniających się warunków kulturowych oraz zdolności poznawczych wiernych (fidelium captus). Sobór uznał, że utrwalona forma historyczna liturgii nie odpowiada współczesnej mentalności. Stąd zrodził się postulat liturgii bardziej zrozumiałej, a przez to bardziej atrakcyjnej, czyli pociągającej wiernych. Postulat taki łączy się z przekonaniem, że liturgia winna spełniać funkcję ewangelizacyjną, co sprawia, że wymiar dydaktyczny dominuje jednak nad misterium właściwym dla liturgii. W artykule postulat ten zostaje poddany krytyce. Liturgia, która ma w sobie potencjał misyjny czy ewangelizacyjny, nie musi podążać według strategii dydaktycznej. Najbardziej misyjną liturgią może być liturgia pozornie niezrozumiała, ale taka, która daje możliwość doświadczenia i przeżycia rytuału, a więc liturgia inicjacyjna i mistagogiczna. Pogląd ten wynika z przyjęcia założenia, że komunikatywność liturgii wykracza poza wąsko pojętą intelektualną zrozumiałość. Czy taki wymiar może mieć – jak chcą niektórzy – jedynie liturgia sprawowana w nadzwyczajnej formie rytu, któremu sprzyja swoista tajemniczość związana z użyciem języka łacińskiego oraz bardziej hermetycznego systemu znaków? Autor stawia tezę, że także tzw. liturgia posoborowa ma w sobie potencjał mistagogiczny, a skupienie się na wymiarze dydaktycznym prowadzi do deformacji natury liturgii, której fundamentalnym wymiarem jest performatywność, a nie zrozumiałość.

One of the main directions of the renewal initiated by the Second Vatican Council was the adaptation (aptactio, accomodatio) of the liturgy to changing cultural conditions and cognitive abilities of the faithful (fidelium captus). The Council recognised that the established historical form of the liturgy ceased to correspond to the mentality of its times; hence, the demand for a more comprehensible liturgy and thus a more attractive one – so that it would draw more participants. This postulate is combined with the conviction that the liturgy should fulfil an evangelising function, which makes the didactic dimension dominant over the mystery proper to the liturgy. The paper criticises that postulate. A liturgy that has missionary or evangelising potential does not need to succumb to a didactic strategy. The most missionary liturgy may be a seemingly incomprehensible liturgy, but one that gives the opportunity to experience and live the ritual, i.e. initiation and mystagogical liturgy. This view stems from the assumption that a liturgy’s communicativeness goes beyond a narrowly understood intellectual intelligibility. Is this reserved solely – as some claim – to the liturgy celebrated in the extraordinary form of the rite, which is supported by the mystery of Latin and increasingly hermetic sign system? The author argues that also the so-called post-conciliar liturgy has mystagogical potential, and the focus on the didactic dimension leads to a deformation of the nature of the liturgy, as its fundamental dimension is performativity and not intelligibility.