Podmiotowość jako kategoria prawna

Trudno sobie wyobrazić dyskusję akademicką o podmiotach i podmiotowości pomijającą prawne znaczenie tych pojęć. Podmiotowość jest centralnym pojęciem prawa cywilnego. Inne gałęzie prawa posługują się nim w swoich kontekstach: prawa karnego, prawa administracyjnego czy prawa międzynarodowego. Kiedy i w jaki sposób byt staje się podmiotem prawa? Poprzez nabycie prawa czy może odwrotnie: prawo nie istnieje bez podmiotu, któremu przysługuje? Te pytania teoretyczne mają bardzo praktyczne implikacje, np. w prawie spadkowym. Ale nabierają wagi wraz z pojawieniem się faktycznej możliwości klonowania człowieka i rozwoju sztucznej inteligencji. To, co niegdyś było futurystyczną wizją autorów fikcji, staje się rzeczywistością, która wymaga regulacji prawnej. Innym ważnym wątkiem przedstawionym w artykule jest sposób nabywania podmiotowości prawnej przez globalne podmioty (korporacje, organizacje) o zasięgu ponadnarodowym, wykraczającym poza ramy prawne państw narodowych. Czy ze względu na globalny zasięg tych podmiotów tworzy się także swoista globalna podmiotowość prawna i powstają globalne prawa? Tradycyjna koncepcja suwerenności zostaje podważona.

It is hard to imagine an academic debate on subjects and subjectivity in which there was no question of the legal meaning of these concepts. Subjectivity is a central notion in the civil law, but it is also important for other branches of law: criminal, administrative, and international. When and how does a being become a subject of law? Does he or she do it by acquiring rights, or perhaps the other way round: there is no right on its own, without its subject. These theoretical questions have very practical implications, e.g. in rights of succession. But they will become more and more important when it comes to subjectivity of human clones and the development of artificial intelligence. Once futurist illusions of fiction writers have become a reality that calls for regulation. Another important thread of thought presented in the paper is how and on what ground global entities (corporations, organizations) become legal subjects with “global” rights.