Żołnierze niemieccy w okresie okupacji hitlerowskiej we wspomnieniach mieszkańców białoruskich wsi

The evaluation of German soldiers by the Belarusian population during World War II has practically not been studied in Belarusian historiography. This led to the need for further study of this problem. The aim of the study is to identify the real picture of the attitude of the Belarusians to German soldiers. The principles of oral history are used as the most important methodological apparatus. The author of the article examines the attitude of the rural population of Northern Belarus to the Nazi occupiers in 1941-1944. Additional research has shown that the estimates of the autochthons are characterised by opposite values from ‘the inhuman enemy” to ‘the good stranger’.  This depended on the specific circumstances of the contacts of the Wehrmacht soldiers with the local population. The collective perception of the occupiers was characterised by uncertainty, anxiety and fear. Against the background of mass terror, the attitude of individual Wehrmacht soldiers to the local population was distinguished by humanism. However, such cases were considered by the Belarusians as an exception to the rule.

W białoruskiej historiografii kwestia postaw ludności zamieszkującej tereny Białorusi wobec niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej nie została dotąd wystarczająco zbadana, co zadecydowało o wyborze tematu niniejszego artykułu. Celem publikacji był opis stosunku Białorusinów wobec żołnierzy hitlerowskich w latach 1941–1944 na podstawie relacji ustnych mieszkańców wybranych wsi północnej Białorusi. Badanie wykazało, że w analizowanym okresie indywidualne oceny autochtonów były zróżnicowane i – w zależności od sytuacji – obejmowały zarówno charakterystyki negatywne („nieludzki wróg”), jak i pozytywne („dobry nieznajomy”). Z kolei w świadomości zbiorowej utrwalił się negatywny wizerunek okupanta, wywołujący w miejscowej ludności poczucie niepewności, lęku i strachu. Wobec powszechnego terroru stosunek żołnierzy Wermachtu do lokalnej ludności jedynie sporadycznie oceniany był jako humanitarny.

Ацэнка нямецкіх салдат беларускім насельніцтвам падчас Другой сусветнай вайны ў беларускай гістарыяграфіі практычна не вывучалася. Гэта абумовіла неабходнасць даследавання дадзенай праблемы. Мэтай публікацыі з’яўляецца выяўленне рэальнай карціны адносінаў беларусаў да нямецкіх салдат. У якасці прыярытэтнага метадалагічнага апарата выкарыстаны прынцыпы вуснай гісторыі. Аўтар артыкула разглядае адносіны сельскага насельніцтва Паўночнай Беларусі да нацысцкіх акупантаў у 1941–1944 гг. Даследаванне паказала, што ацэнкі аўтахтонаў характарызуюцца супрацьлеглымі азначэннямі: ад «бесчалавечнага ворага» да «добрага чужынца». Гэта залежала ад канкрэтных абставінаў, у якіх салдат вермахта сутыкаўся з мясцовым насельніцтвам. Калектыўнае ўспрыманне акупантаў характарызавалася няпэўнасцю, трывогай і страхам. На фоне масавага тэрору стаўленне асобных салдат вермахта да мясцовых жыхароў ўспрымалася як гуманнае. Аднак, такія выпадкі разглядаліся беларусамі як выключэнне з правіла.