"Princeps educatus" w myśli Jana z Salisbury

The Middle Ages was the era of the duality of power. The concept and understanding of power was dynamic at that time. The issue looked different in the early Middle Ages and different in the medieval period of “the enlightenment”. In this situation, the rational or rationalizing arguments were supported by both proponents of the papalistic vision of the state, as well as the supporters of the concept of autonomous secular authority. It must be borne in mind that at the time of John of Salisbury (c. 1115–1180), the State was confessional, the difference between the sacred and the profane was only just intuitively perceived and was part of a long and complex process, which in a sense, ended upon the arrival of Niccolo Machiavelli’s definition of the State. John of Salisbury formulates the following opinions on the essence of power: Firstly, it is a vision of a sinless monarch. According to him, it is basically the only condition of the recognition of the ruler as a real prince (princeps). The opposite of this legitimate authority is a tyrant. The requiremen there is appropriate education. It has to be princeps educatus (litteratus). Secondly, it is the organic vision of the state in which the political body is governed by the head, which is the habitat of reason, which is only subject to the conscience or the clergy. The construction of the State reflects the wisdom of God, who created man “in his own image and likeness”. Therefore, the State is the reflection (expression) of humanity and its reasonable part. Thirdly, the particular parts of the State (its members) imitate the man and interact with one another. The two values which were earlier raised by St. Augustine: ordinis and pax can be ensured by reasonable and thus fair authority of a prince, which was already named as public authority by John of Salisbury. Fourthly, the authority of prince is exercised in protecting the law of God both by him and by his subjects, and its objective is the realisation of the common good. The implementation of the above objectives in practice is to be the result of certain rational guarantees which are formulated by John of Salisbury towards the authority of prince. 

Średniowiecze było epoką dualizmu władzy. Ujęcie i rozumienie władzy było wówczas dynamiczne. Inaczej problem ten kształtował się we wczesnym średniowieczu, a inaczej w średniowiecznym okresie „oświecenia”. W takiej sytuacji po argumenty racjonalne, czy racjonalizujące, sięgali zarówno zwolennicy papalistycznej wizji państwa, jak i koncepcji autonomicznej władzy świeckiej. Pamiętać należy o tym, że w czasach Jana z Salisbury (ok. 1115–1180) państwo miało charakter wyznaniowy, różnica pomiędzy sacrum i profanum była dopiero intuicyjnie postrzegana, będąc fragmentem długiego i złożonego procesu, który w pewnym sensie zakończy dopiero definicja państwa Niccolo Machiavellego. Jan z Salisbury formułuje następujące opinie dotyczące istoty władzy. Po pierwsze, jest to wizja bezgrzesznego monarchy. To jest w zasadzie jedyny jego zdaniem warunek uznania panującego za prawdziwego księcia (princepsa). Przeciwieństwem takiej prawowitej władzy jest tyran. Służyć temu ma wymóg odpowiedniego wykształcenia. Ma to być princeps educatus (litteratus). Po drugie, organiczna wizja państwa, w którym ciałem politycznym zarządza głowa, czyli siedlisko rozumu, poddana jedynie zwierzchności sumienia, czyli klerowi. Budowa państwa odzwierciedla mądrość Boga, który stworzył człowieka „na swój obraz i podobieństwo”. Stąd państwo jest odbiciem (wyrazem) człowieczeństwa i jego rozumnej części. Po trzecie, poszczególne części państwa (jego członki) imitują człowieka i współdziałają ze sobą. Dwie wartości podnoszone wcześniej przez świętego Augustyna: ordinis i pax są możliwe do zapewnienia dzięki racjonalnie działającej i w efekcie sprawiedliwej władzy księcia nazwanej przez Jana z Salisbury władzą publiczną. Po czwarte, władza księcia realizuje się w strzeżeniu prawa Bożego zarówno przez niego, jak i przez poddanych, a jej celem jest realizacja dobra wspólnego. Realizacja powyższych założeń w praktyce ma być efektem pewnych rozumowych gwarancji, które wobec władzy księcia formułuje Jan z Salisbury.