Źródła strefy krawędziowej Roztocza: zróżnicowanie szaty roślinnej a stan środowiska

Terenową penetrację źródeł prowadzono z różnym natężeniem w latach 1997−2008. Badania miały na celu określenie różnorodności fitocenotycznej i florystycznej źródeł strefy krawędziowej Roztocza na tle charakterystyki geochemicznej wypływów. Podjęto ocenę stopnia ich naturalności bądź antropogenizacji w zależności od położenia obiektu (źródła na terenach leśnych i nieleśnych, głównie wiejskich) oraz odpowiedź na pytanie czy ochrona pomnikowa źródeł gwarantuje zachowanie ich wartości przyrodniczych. Badanym źródłom towarzyszy specyficzna grupa gatunków roślin naczyniowych i mszaków, które reprezentują różne kategorie krenofitów. W niewielkich niszach źródliskowych rozwijają się zbiorowiska rzeżuchy gorzkiej i śledziennicy skrętolistnej Cardamine amara-Chrysosplenium alternifolium lub rzeżuchy gorzkiej i potocznika wąskolistnego Cardamino-Beruletum erecti, zdominowane przez kilka gatunków krenofitów obligatoryjnych i/lub fakultatywnych. Wzdłuż odpływów wód źródlanych rozwijają się fitocenozy szuwaru manny fałdowanej Glycerietum plicatae. Obecność krenofitów świadczy o wysokim stopniu naturalności środowiska strefy krawędziowej Roztocza. W dużych niszach źródliskowych dominują synuzja okazałych bylin, jak wierzbówka kosmata Epilobium hirsutum, mięta długolistna Mentha longifolia, trędownik oskrzydlony Scrophularia umbrosa, pokrzywa zwyczajna Urtica dioica, sadziec konopiasty Eupatorium cannabinum, ostrożeń warzywny Cirsium oleraceum. Na terenach wiejskich, pod wpływem antropopresji (wydeptywanie, spasanie itp.) w ich miejsce rozwijają się nitrofilne zbiorowiska dywanowe, które budują m.in.: wiechlina roczna Poa annua, życica trwała Lolium perenne, babka średnia Plantago media, głowienka pospolita Prunella vulgaris, oraz tzw. gęsie pastwiska z dominującym pięciornikiem gęsim Potentilla anserina i mietlicą rozłogową Agrostis stolonifera. Przykłady drastycznej ingerencji człowieka w obrębie nisz źródliskowych świadczą o małej skuteczności ochrony tych obiektów w formie pomników przyrody.

Field studies of springs were conducted in the years 1997−2008. They aimed to present the phytocoenotic and floristic diversity of springs of the Roztocze escarpment zone on the background of hydrogeochemistry of effluences, and to evaluate the degree of their naturality or antropogenization in relation to springs’ location (objects in forest vs. non-forest areas, particularly in rural ones), as well as to answer the question whether spring protection as nature monuments is effective. The study springs are accompanied by a specific set of species of vascular plants and bryophytes, representing different groups of krenophytes. Small spring niches are usually overgrown with communities of Cardamine amara- Chrysosplenium alternifolium and Cardamino-Beruletum erecti dominated by few species belonging to obligatory and/or facultative krenophytes. Along spring water effluences, patches of Glycerietum plicatae community are common. The presence of krenophytes indicates a high quality of the environment of the Roztocze escarpment zone. In the large niches of vauclusian springs there also occur phytocoenoses dominated by synusia of tall macroforbs, e.g. Epilobium hirsutum, Mentha longifolia, Scrophularia umbrosa, Urtica dioica, Eupatorium cannabinum, Cirsium oleraceum. In rural areas, under the influence of the antropopressure (trodding, grazing, etc.) there occur nitrophilous carpet communities consisting of Poa annua, Lolium perenne, Plantago media, Prunella vulgaris, and the so-called geese pastures dominated by Potentilla anserina and Agrostis stolonifera. The examples of drastic anthropogenic interference within spring niches show a rather low effectiveness protection of springs as nature monuments.