Realizm i jednoznaczność – krytyczna analiza neooperacjonalizmu

W artykule przedstawiono analizę logiczną aparatury pojęciowej proceduralnej semantyki neooperacjonalistycznej Jana M. Żytkowa (1944–2001). Koncepcja ta jest rozwinięciem i udoskonaleniem operacjonalizmu Percy W. Bridgmana, a zamierzeniem jej autora było przezwyciężenie nieakceptowanych konsekwencji klasycznego operacjonalizmu. W tym celu Żytkow zaproponował koncepcję nowego operacjonalizmu, na gruncie której chciał wykazać jednoznaczność terminów występujących w nauce oraz bronić stanowiska realistycznego odnośnie ich ekstensji. W niniejszym artykule zbadano podstawowe defi nicje i twierdzenia neooperacjonalizmu. Wnioskami z przedstawionych analiz są dwa stwierdzenia. Pierwsze z nich głosi, że neooperacjonalizm nie ustala pełnej jednoznaczności terminów naukowych, ale daje podstawy do systematyzacji ich wieloznaczności. Stwierdzenie drugie głosi natomiast, że na gruncie neooperacjonalizmu ekstensja terminów naukowych nie jest niezależna od poznawczo-praktycznej aktywności badaczy. Tym samym realistyczny charakter neooperacjonalizmu ulega osłabieniu. Nie znaczy to jednak, że semantyka neooperacjonalistyczna nie jest przydatnym narzędziem analizy języka nauki.

The article presents logical analysis of conceptual apparatus of Jan M. Żytkow’s procedural neooperational semantics. This concept develops and refi nes Percy W. Bridgman’s operationalism. Żytkow’s intention was to overcome the unacceptable consequences of the classical operationalism. In order to demonstrate the unambiguity of scientifi c terms and defend realistic position regarding their extension, Żytkow proposed the concept of new operationalism. This article examines the basic defi nitions and theorems of neooperationalism. Two conclusions follow from the presented analyzes: the fi rst one is that the neooperationalism does not determine the full unambiguity of scientifi c terms, but provides a basis for systematization of their ambiguity; the second one is that within the framework of neooperationalism extension of scientifi c terms is not independent from epistemic-practical activity of researchers. Therefore, the realistic character of the neooperationalism becomes attenuated. Nevertheless, the neooperational semantics remains a useful tool for analyzing the language of science.