Między obroną wolności a drogą do rewolucji. Strajk nauczycielski 1937 r.

W marcu 1936 r. ukazał się poświęcony Związkowi Sowieckiemu numer wydawanego przez ZNP czasopisma dla młodzieży „Płomyk". Część ówczesnej prasy określiła go jako element sowieckiej propagandy. W obronie swojego dobrego imienia wydawcy pisma wytoczyli jednej z gazet proces, który przegrali. Półtora roku później, we wrześniu 1937 r., rząd zawiesił Zarząd Główny ZNP i wyznaczył kuratora. Jednym z zarzutów, oprócz tych dotyczących nieprawidłowości finansowych, były prokomunistyczne sympatie polityczne. W odpowiedzi na działania rządu część pracowników Zarządu Głównego zorganizowała strajk okupacyjny, wkrótce poparty przez samych nauczycieli i wiele organizacji związkowych i politycznych. Strajk okazał się zwycięski, najpierw rząd odwołał dotychczasowego i powołał nowego kuratora, a następnie zjazd ZNP wyłonił nowy Zarząd Główny, złożony z kluczowych działaczy sprzed strajku. Dla badaczy bliskich ZNP działania rządu stanowiły zamach na wolności związkowe, a strajk miał charakter jedynie obrony wolności i swobód obywatelskich. Można jednak odnaleźć ślady bezpośrednich kontaktów KPP z inicjatorkami strajku i dążeń — przynajmniej niektórych działaczy, jak Wanda Wasilewska i Janina Broniewska — do eskalacji konfliktu i wywołania strajku generalnego.

In March 1936, a Soviet edition of the youth periodical „Płomyk" was pub- lished. Some papers of that time denounced it as a part of the Soviet propaganda. To defend their good name, the publishers of the periodical sued one of such newspapers, but they lost the case. A year and a half later, in September 1937, the government suspended the Executive Board of Polish Teachers' Union (ZNP) and appointed an administrator. One of the charges, along with financial inaccuracies, was that the organization harboured pro-communist political sympathies. In response to the government's actions, some of the members of the Executive Board organized a sit-in, soon followed by teachers and many trade unions as well political organizations. The strike proved successful. First, the government pulled out on the previous appointment and assigned a new administrator. Subsequently, the Polish Teacher's Union convention appointed a new Executive Board, composed of key pre-strike activists. For activists closely connected with the ZNP, government's activities constituted an attempt to curb trade union liberties, and the industrial ac- tion was merely an act of defence of freedom and civil liberties. However, one can find traces of the Polish Communist Party's direct contacts with strike initiators can and their aspirations, at least in the case of certain ac- tivists such as Wanda Wasilewska and Janina Broniewska, to escalate the conflict and call a general strike.