Poszukiwanie słuchacza. Tożsamość narracyjna w Pogance Narcyzy Żmichowskiej

Poganka, szkatułkowa powieść Żmichowskiej, jest przedstawieniem procesu opowiadania historii życia. Poziom opowieści Beniamina można interpretować przy użyciu teorii narracyjnej tożsamości McAdamsa, które to narzędzie pomaga dostrzec, jak w powieści Żmichowskiej zaciera się granica między fikcyjnym a biograficznym. Dla takiej analizy istotny jest fakt obecności słuchaczy. To właśnie ich rozmowa o miłości wyzwala w protagoniście opowieść. Ich komentarze kierują poszukiwania Beniamina, a na poziomie stylistycznym Żmichowska tworzy z nich narracyjny wielogłos. Jednak te wypowiedzi innych, wplecione w narrację protagonisty, stają się bezosobowe. Kominkowy dialog, który stanowił klamrę kompozycyjną Poganki przekształca się w powieść jednego bohatera. Beniamin, tworząc swoją tożsamość z echa dawnych spotkań i rozmów, dysocjuje się od towarzystwa, stając się nie tylko na-dawcą, ale i głównym słuchaczem swojej historii. Skupiony na ujawnianiu siebie bohater traci kontakt z pozostałymi płaszczyznami komunikacji wg von Thuna, szczególnie zaś z tymi nastawionymi na tworzenie relacji. Tym samym powieść Żmichowskiej rozpoczyna dyskusję na temat narracji, jej zdolności do dysocjowania opowiadającego i kompetencji tożsamościotwórczej. Pozwala przyjrzeć się zamkniętemu w świecie wspomnienia narratorowi, gdzie zastępuje relacje bezpieczniejszymi do interpretacji symbolami.

I treat The Heathen, Zmichowska's frame novel, as a representation of the process of telling a life story. I interpret Benjamin's story using McAdams' narrative identity theory, a tool that helps me to see how the boundary between the fictional and the biographical is blurred in Zmichowska's novel. What is important for my analysis is the audience's presence. It is their conversation about love that triggers the protagonist's story. Their comments guide Benjamin's quest, and on a stylistic level, Żmichowska creates a narrative polyphony out of them. However, these statements by others, woven into the protagonist's narrative, become impersonal. The ‘chimney dialogue’ part that constituted the framing device of The Heathen is transformed into a single character novel. Creating his identity from the echoes of past encounters and conversations, Benjamin dissociates himself from his company, becoming not only the author but also the main listener of his story. Focused on revealing himself, the protagonist loses contact with the other planes of communication according to von Thun, especially those geared towards creating relationships. Thus, Żmichowska's novel opens a discussion on narration, its ability to dissociate the storyteller and its identity-forming competence. It allows us to look at the narrator, who is locked in a world of memories, where he replaces relationships with symbols that are safer to interpret.