Kształtowanie podstaw prawnych działalności archiwalnej w Polsce na przełomie XX i XXI w.

Prawne podstawy działalności archiwalnej w Polsce określa ustawa z 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, poddana licznym, choć fragmentarycznym zmianom. Istotne znaczenie w tym zakresie mają również regulacje dotyczące ochrony dóbr kultury. Zmiany w polskim prawie archiwalnym wynikały z przemian ustrojowych po 1989 r., w tym z przebudowy systemu prawa czy struktur administracji publicznej. Nadal w ograniczonym stopniu prawo uwzględnia wzrost znaczenia podmiotów prywatnych we wszystkich sferach życia społecznego. Z kolei upowszechnienie się technologii informatycznych znacząco wpłynęło na zasady kształtowania narastającego zasobu archiwalnego oraz spowodowało uwzględnienie digitalizacji materiałów archiwalnych w obszarze udostępniania. Problematyka dostępu do archiwaliów wpisała się w nurt regulacji tworzących uprawnienia w zakresie dostępu do informacji publicznej i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego. Ma to związek z zachodzącymi pod wpływem rozwoju technologii przemianami modeli uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i naukowym czy kontaktów z władzą. Jednocześnie rodzi to nowe wyzwania związane z ochroną prywatności oraz danych osobowych, szczególnie w kontekście regulacji Unii Europejskiej w tym zakresie. Złożony kompleks norm prawa, zawartych w licznych, wzajemnie ze sobą powiązanych aktach prawnych, stanowi istotne wyzwanie zawodowe dla archiwistów. Wpływa to też na sytuację użytkowników archiwów, determinując, które dokumenty zostaną zabezpieczone jako archiwalia oraz w jakim zakresie i na jakich zasadach będą one dostępne. Uzasadnia to potrzebę prowadzenia nad prawem archiwalnym pogłębionych badań o charakterze interdyscyplinarnym przy wykorzystaniu dorobku archiwistyki i metod nauk prawnych.

The legal basis for archival activity in Poland is established by the Act of 14 July 1983 on National Archival Resources and Archives, which has undergone numerous, albeit fragmentary, amendments. Regulations regarding protection of cultural assets are also of significant importance in this respect. The changes in Polish archival law resulted from systemic transformation after 1989, including reconstruction of the legal system and structures of public administration. The law still takes the growing importance of private entities in all spheres of social life into account only in a very limited extent. On the other hand, the spread of information technologies had a significant impact on the principles of shaping the growing archival stock and in the area of access resulted in taking digitalization of archival materials into account. The issue of access to archival materials fits into the current line of regulations establishing rights of access to public information and re-use of public sector information. This is related to changes in the models of participation in social, cultural and scientific life or contacts with the authorities, influenced by the development of technology. At the same time, it raises new challenges related to the protection of privacy and personal data, especially in the context of European Union regulations in this area. A complex body of legal norms contained in numerous interconnected legal acts is a significant professional challenge for archivists. It also affects the situation of users of archives by determining which documents are to be preserved as archival materials and to what extent, and on what terms they will be accessible. This justifies the need to carry out interdisciplinary in-depth research on archival law, using the expertise of archival science and legal sciences methods.