Performing Memory. Between Document and Participation

Teatr „od zawsze” służył jako praktyka społeczna, w obrębie której zarówno grupy dominujące, jak i podporządkowane zajmowały się przeszłością. Wraz z niedawną paradygmatyczną zmianą w obrębie humanistyki i nauk społecznych, określaną mianem zwrotu performatywnego, teatr stał się jeszcze ważniejszym medium pracy pamięci zbiorowej, czy – idąc tropem myśli Robina Georga Collingwooda – poznawania historii poprzez re-enactment. Z drugiej strony, za sprawą partycypacyjnego trendu w sztuce, praktyki artystyczne przenoszą się dziś z zamkniętych przestrzeni instytucjonalnych w otwarty obszar publicznego i społecznego zaangażowania. W polu teatru efektem tych przemian jest jego nowy rodzaj, definiowany poprzez różne sposoby oddolnego uczestnictwa w procesie twórczym: od dostarczenia dokumentalnej zawartości, poprzez kierowane użytkowanie artystycznie skonstruowanej sytuacji, po wspólne kreowanie teatralnego dzieła. Jednocześnie praktyki tego rodzaju wprowadzają do przestrzeni publicznej bardziej inkluzywne i polifoniczne dyskursy, narracje i historie. Problemem, który podejmuję w artykule jest relacja między teatrem partycypacyjnym a pamięcią zbiorową. Pierre Nora twierdził, że pamięć może trwać tylko, jeśli jest performowana, praktykowana, powtarzana. Czy zatem w nowoczesnym świecie archiwów teatr partycypacyjny jest ostoją żywej pamięci? Czy – odwołując się do terminologii tego autora – jest miejscem pamięci, przestrzenią, w której przeszłość jest zbiorowo wspominana i zapamiętywana? By odpowiedzieć na te pytania, przyglądam się wybranym partycypacyjnym projektom teatralnym, które opierając się na materiałach dokumentalnych, zajmują się konfliktowymi, nierzadko traumatycznymi, wspomnieniami przeszłości, kwestionują dominujące ramy historyczne, stwarzają przestrzeń dla zwykle marginalizowanych głosów.