Tworzenie wiedzy na pograniczu nauki i praktyki w ujęciu systemowym. Przypadek polskich nauk humanistycznych i społecznych

W artykule przedstawiono wnioski z badań dotyczących zmiany praktyk tworzenia wiedzy w naukach społecznych i humanistycznych, wynikającej ze współpracy badawczej z otoczeniem społeczno-gospodarczym. W badaniach skupiono się przede wszystkim na wpływie takiej współpracy na rozwój wiedzy naukowej w tych dziedzinach. Ramą teoretyczną przyjętą w analizie jest koncepcja nauki jako autopojetycznego, systemu społecznego, wywodząca się z socjologicznej teorii Niklasa Luhmanna (przedstawionej w jego książce: Die Wissenschaft der Gesellschaft, Suhrkamp, Frankfurt a. M. 1990). Wyniki badania wskazują, że współpraca systemu nauki z innymi subsystemami społecznymi w jej otoczeniu istotnie wpływa zarówno na praktyki tworzenia wiedzy, jaki i na jej ostateczny charakter. Wiedza taka, przy spełnieniu określonych warunków, może stać się elementem komunikacji naukowej, jednak istnieje szereg ograniczeń, które wynikają z odmiennych racjonalności współpracujących subsystemów. Poważną barierą jest podporządkowanie procesu badawczego wyłącznie potrzebom systemów zewnętrznych, co w połączeniu z wysoką selektywnością systemu nauki powoduje, że wiedza powstająca we współpracy, mająca głównie charakter operacyjny, nie jest akceptowana przez system nauki. Istnieje jednak duży potencjał tego typu praktyk, gdyż wiedza dzięki nim powstająca, po odpowiedniej translacji na kod systemowy nauki i osadzeniu w jej szerszym kontekście, może ją istotnie wzbogacić m.in. o niedostępne w inny sposób dane empiryczne oraz inne punkty widzenia, mogące stać się podstawą do dalszych dociekań naukowych. Badania pokazują, że w przypadku wielu przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych potencjał ten jest skutecznie wykorzystywany.

The article presents conclusions from research on changes in the practice of creating knowledge in the social sciences and humanities, resulting from research cooperation with the socio-economic environment. The research focused primarily on the impact of such collaboration on the advancement of scientific knowledge in these fields. The theoretical framework adopted in the analysis is the concept of science as an autopoietic, social system, derived from the sociological theory of Niklas Luhmann (presented in his Die Wissenschaft der Gesellschaft, Suhrkamp, Frankfurt a. M. 1990). According to the results of the study, the cooperation of the science system with other social subsystems in its environment significantly affects both the practices of creating knowledge and its ultimate character. Such knowledge, under certain conditions, can become an element of scientific communication, but there are some limitations that are associated with differentthat rationalities of cooperating subsystems. An important barrier is the subordination of the research process to the needs of external systems, which, combined with the high selectivity of the science system, means that knowledge generated in cooperation, mainly of an operational nature, is not accepted by the science system. However, there is a great potential for this type of practice because the knowledge thus generated, after an appropriate translation into the system code of science and embedding it in its wider context, can significantly enrich it, among others, with otherwise inaccessible empirical data and different points of view that may become a basis for further scientific research. Research shows that for many representatives of the social sciences and humanities this potential is effectively used.