Współczesne procesy morfogenetyczne w górnej części zlewni Buchtarmy (Wysoki Ałtaj, Kazachstan)

Górna część zlewni Buchtarmy znajduje się w obrębie najwyższych partii Wysokiego Ałtaju. Buchtarma, prawy dopływ Irtyszu, charakteryzuje się reżimem glacjalnym kształtowanym głównie przez liczne lodowce masywu Biełuchy (4506 m n.p.m.). W ciągu ostatnich stu lat obserwuje się wyraźne ocieplenie tej części Azji Centralnej, co wpływa m.in. na szybkie tempo recesji lodowców. Celem prowadzonych badań jest przedstawienie współczesnej dynamiki wybranych procesów rzeźbotwórczych zachodzących w górnej części zlewni Buchtarmy. W trakcie prac terenowych wykonano kartowanie geomorfologiczne oraz pobrano materiał w celu wykonania laboratoryjnych analiz sedymentologicznych i dendrochronologicznych. Do badań szczegółowych wyznaczono dwa obszary: dolinę Buchtarmy pomiędzy miejscowościami Berel a Dżambuł oraz górny odcinek doliny Białej Bereli. Dna dolin oraz przyległe zbocza pokrywają poligenetyczne osady pylasto-piaszczyste. Ich występowanie związane jest z plejstoceńskimi zmianami klimatycznymi na obszarze Wschodniego Kazachstanu, które przejawiały się wzmożoną działalnością synchronicznie przebiegających procesów eolicznych i stokowych. Pylasta pokrywa stanowi tutaj stropową część plejstoceńskiej sekwencji glacigenicznej. Poniżej powszechnie występują osady fluwioglacjalne. Są one w wielu miejscach porozcinane przez młode formy erozyjne, powstałe w rezultacie kolektywizacji rolnictwa w drugiej połowieXXw. Współczesne procesy morfogenetyczne w najwyższej części Ałtaju są generowane głównie przez intensywne topnienie lodowców. Analiza dendrochronologiczna i geomorfologiczna form glacjalnych i fluwioglacjalnych w masywie Biełuchy potwierdza bardzo szybką deglacjację tego obszaru w ciągu ostatnich stu lat. Świadczą o tym świeże moreny czołowe oraz liczne, włożone terasy fluwioglacjalne. Materiał mineralny transportowany przez rzeki glacjalne w postaci zawiesiny jest akumulowany w górnych odcinkach dolin, a następnie może podlegać deflacji i depozycji eolicznej. Rezultaty rekonesansowych badań w Ałtaju Wysokim wskazują na duże zróżnicowanie procesów rzeźbotwórczych i form. Wynikają one z krótkiego czasu reakcji na zmiany wysokogórskich geosystemów Azji Centralnej na współczesne zmiany klimatyczne, potęgowane lokalnie ingerencją człowieka.

The upper part of the Bukhtarma River basin is located in the High Altai Mountains. The river, right tributary ofthe Irtysh River, has glacial regime shaped mainly by the glaciers of the Belukha massif (4506 m a.s.l.). Scientific research show that the glaciers in the Altai Mountains are melting rapidly. This process is connected with significant climate warming, which is observed over this part of the Central Asia.The aim of the research is to present contemporary dynamics of selected geomorphic processes in the upper part of the Bukhtarma catchment. Two research areas were selected for detailed study: 1) the Bukhtarma River valley between Dzambul and Berel villages, and 2) the upper part of the White Berel River catchment. Geomorphological mapping and mineral and plant samples collection were carried out during field research. Laboratory works included sedimentological and dendrochronological analysis. Common occurrence of silty covers on these areas is connected with Pleistocene climate changes. These features are related to Aeolian and fluvial activity in high mountain environment. In the vicinity of villages the young gully forms are also observed. The present development of erosion processes is linked to collectivization during the Soviet Union time. The dendrochronologicaland geomorphological analysis of glacial and fluvioglacial land forms confirmed rapid glaciers retreat in the Belukha massif. Mineral sediment transported in suspension in the glacial rivers is deposited in the upper parts of the valleys. This fluvial silty material can be winnowed, transported and redeposited in the lower parts of the main Altai Mountains valleys.