W życiu każdego człowieka najważniejszą sprawą życiową i najcenniejszą wartością jest zdrowie. Określa się je jako dobrostan, błogostan, dobro-byt czyli pełnię dobrego stanu (z ang. wellbeing):
- fizycznego (biologicznego),
- psychicznego (emocjonalnego i umysłowego, inaczej intelektualnego),
- duchowego (świadomościowego),
- społecznego (rodzinnego, towarzyskiego i zawodowego).
Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pojęcie „zdrowie” oznacza dobrostan, inaczej stan pełnego, zadawalającego samo-poczucia fizycznego, psychicznego, duchowego i społecznego, a nie wyłącznie brak choroby czy niedomagania. Inna definicja określa zdrowie jako motywowaną zdolność do aktywności i pracy, a nie jedynie brak choroby, czy nie-domagania w postaci niepełnosprawności, starości i niesamodzielności. Do oceny stanu zdrowia stosuje się najczęściej tzw. mierniki negatywne, określające z reguły brak zdrowia (stan docelowy, pożądany) jako chorobę i jej skutki. Są też oceny stanu zdrowia na bazie mierników pozytywnych, określające np. rozwój badanej jednostki ludzkiej, jej sprawność fizyczną na podstawie prób czynnościowych (przez pomiar tętna po wysiłku fizycznym, pomiary ciśnienia krwi, czy oddechu). Stanowią one cenne uzupełnienie mierników negatywnych. Podanie dokładnej granicy między zdrowiem a chorobą, inaczej pomiędzy stanem normalnym i docelowym a stanem patologicznym jest bardzo trudne, a czasami niemożliwe. Umownie przyjmuje się, że stan zdrowia czyli określoną sprawność funkcji fizjologicznych organizmu ludzkiego mierzy się metodami klinicznymi lub próbami laboratoryjnymi. Utrzymanie zdrowia wymaga pracy, przez:
- przyswajanie, opanowanie wiedzy, posiadanie mądrości i wykształcenie umiejętności w działalności prozdrowotnej i czynności profilaktyczno-leczniczych,
- zdobywanie doświadczenia w sferze prozdrowotnej, wykształcenie trwałych nawyków kulturowych, w tym kultury aktywności fizycznej i higieny,
- odpowiednich postaw tj. świadomości wobec zdrowia fizycznego, psychicznego, duchowego i społecznego.
Według Marca Lalonde'a występują cztery pola zdrowia (i związane z nimi czynniki), wpływające na stan zdrowia człowieka i społeczeństwa, takie jak:
- biologia (warunki genetyczne, czynniki genetyczne) (16%),
- warunki środowiskowe, środowisko życia (środowisko przyrodnicze i kulturowe w miejscu funkcjonowania człowieka, tj. w domu, szkole, pracy, podczas odpoczynku) (21%),
- opieka zdrowotna, inaczej służba zdrowia (10%) - jej struktura oraz sprawność (efektywność) i skuteczność funkcjonowania systemu zdrowotnego, a także dostępność do świadczeń medycznych (oferty terapeutycznej) oraz ich jakość,
- styl (jakość) życia, pracy, i odpoczynku po pracy (53%), o którym decyduje aktywność fizyczna, sposób odżywiania się, umiejętności radzenia sobie ze stresem, zachowania seksualne czy stosowanie używek, a także racjonalne zagospodarowanie czasu wolnego. Między pracą zawodową a wypoczynkiem po pracy powinna zachodzić ścisła korelacja.
Kategoria „zdrowie” ma charakter interdyscyplinarny, jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych, w tym szeroko rozumianej medycyny (sztuki leczenia, a w niej psychiatrii, psychologii klinicznej), a po-nadto filozofii (i związanej z nią etyki), socjologii, pedagogiki, kultury fizycznej, ekonomii, zarządzania i nauk technicznych. Zdrowie stanowi najważniejszy i podstawowy składnik kapitału ludzkiego, determinującego kreatywność i przedsiębiorczość, a przez to wydajności pracy. Jako pierwsi kapitałem ludzkim zajęli się:
- Theodore William Schultz (1902-1998) - amerykański ekonomista, laureat Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 1979,
- Stanley Becker (1930-2014) - amerykański ekonomista, laureat Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii w 1992.
Promocję i ochronę zdrowia, a także leczenie i usprawnianie organizmu ludzkiego, inaczej produkcję zdrowia można realizować w ramach systemu państwowego opieki zdrowotnej oraz w wiejskich obiektach turystycznych, w ciszy, spokoju i w naturalnym otoczeniu, wśród życzliwie nastawionej do turystów społeczności lokalnej i władz samorządów terytorialnych oraz organizacji społecznych. Produkty turystyki zdrowotnej na wsi mogą stać się ważną rezerwą jako komplementarny lub substytucyjny (alternatywny) zasób w państwowym systemie promocji ochrony zdrowia, w którym kluczowym pod-miotem są szpitale. Innowacyjnym sposobem usprawniania organizmu ludzkiego i motywowania jednostki ludzkiej do działania są turnusy rehabilitacyjne, w programie których istnieje możliwość świadczenia usług zdrowotnych na wsi. Potrzebne jest upowszechnianie instytucjonalnych i przedsiębiorczych form pobytu w środowisku wiejskim w czasie wolnym, w ramach funkcjonowania:
- gospodarstw agroturystycznych lub agroekoturystycznych,
- gospodarstw ekoturystycznych,
- gospodarstw etnoturystycznych,
- gospodarstw terapoturystycznych,
- wiosek tematycznych,
- NAL (nie obozowej akcji letniej) i obozów i zimowisk harcerskich,
- świetlic terapeutycznych na wsi,
- dziennych domów pobytu,
- klastrów na terenach wiejskich,
- wiejskich domów pracy twórczej,
- wiejskich inkubatorów kreatywności i przedsiębiorczości,
- kół gospodyń wiejskich,
- targów agroekoturystycznych,
- turnusów rehabilitacyjnych,
- przygodowo-rozwojowych placów zabaw,
- zielonych przedszkoli i szkół,
- klasztorów,
- zagród edukacyjnych,
- gospodarstw opiekuńczych,
- wiejskich domów kultury,
- wiejskich kiermaszów produktów lokalnych i regionalnych,
- centrum informacyjno-marketingowego na wsi,
- wsi przyszłości,
- infrastruktury turystycznej na obszarach wiejskich,
- ogrodów sensorycznych, ogrodów wyobraźni, ogrodów wrażeń, ogrodów medytacji, ogrodów kontemplacji,
- ogrodów botanicznych,
- ogrodów kwiatowo-roślinnych,
- ścieżek terapeutycznych,
- ścieżek zdrowia,
- siłowni na świeżym powietrzu,
- WTZ (warsztatów terapii zajęciowej),
- DPS (domów pomocy społecznej),
- domów aktora, domów „jesieni życia”, domów „późnej starości”.
- hospicjów.
Pomysły na instytucjonalne i przedsiębiorcze formy wypoczynku na wsi stanowią kluczowy zasób w systemie ochrony zdrowia i klucz służący rozwojowi turystyki na wsi oraz podnoszeniu jej konkurencyjności, co wpływa na wzrost poziomu życia społeczności wiejskiej. Staje się to szczególnie ważne w okresie licznych ograniczeń, w tym dostępu do przygranicznej bazy turystycznej i wzrostu kosztów działalności turystycznej na wsi. Spowodowane jest to oddziaływaniem czynników ekonomicznych (inflacja, bezrobocie) oraz negatywny wpływ elementów pozaekonomicznych np. biologicznych (w postaci pandemii koronawirusa SARS CoV-2), militarnych (konflikt zbrojny na Ukrainie, zagrożenia na granicy polsko-białoruskiej) i politycznych, w tym ambicji politycznych i pryncypiów ideologiczno-ustrojowych oraz przynależności do bloków gospodarczych, wojskowych i politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej.
