Quelques remarques sur l’image de Napoléon chez Chateaubriand

Pojawienie się Bonapartego na arenie politycznej Francji przyjęte jest przez Chateaubrianda z dużą nadzieją. Widzi on w osobie Pierwszego Konsula uosobienie oświeceniowych ideałów wolności i demokracji, ideałów, które dały początek Rewolucji 1789, a które, według Chateaubrianda, ta właśnie Rewolucja zdławiła i skazała na zapomnienie. Zwłaszcza obrona przez Konsulat religii katolickiej, przypieczętowana zawartym w 1802 r. Konkordatem, fascynuje pisarza i zbliża go do Bonapartego i jego polityki pojednania narodowego. W oczach Chateaubrianda Bonaparte staje się syntezą świata dawnych ideałów i tradycji z nowymi wartościami, jakie przyniósł Francji wiek filozofów. Uważa go on za wielkiego człowieka i polityka, a nawet za męża opatrznościowego, którego niebo zesłało Francji, by jej przewodził. Niemniej jednak zabójstwo księcia d’Enghien z wyraźnego polecenia Pierwszego Konsula zmienia całkowicie stosunek pisarza do Bonapartego. Posłużenie się zbrodnią, jako metodą polityczną, zraża Chateaubrianda do osoby cesarza; od tej chwili można mówić o wyraźnie nieprzychylnych, a nawet wrogich opiniach pisarza o Napoleonie. Krytykowana jest cała polityka cesarstwa, zarówno scentralizowanie władzy w państwie, jak i toczone przez Francję wojny zewnętrzne. Chateaubriand zarzuca Napoleonowi tyranię, egoizm, brak wolności w kraju, a nawet posuwa się w swej zaciekłej krytyce cesarza do odmówienia mu prawa do obywatelstwa francuskiego. Uważna lektura pamiętników Chateaubrianda pozwala jednak stwierdzić, iż stosunek pisarza do Napoleona nie jest całkowicie jednoznaczny. Mimo całej zawziętości ataków przeciw cesarzowi ich autor wydaje się jednocześnie cały czas zafascynowany osobą swojego przeciwnika. Dostrzega wielkość Napoleona i jego znaczenie w historii Francji, uważając go ciągle za wysłannika Opatrzności. Pamiętniki Chateaubrianda stają się niewątpliwie, wbrew woli ich autora, ważnym przyczynkiem w budowie legendy napoleońskiej.