Stoicka ontologia Leibniza

Czytelnikowi Leibniza łatwo pomyśleć, że w systemie monadologii przedmioty materialne są złożone ze składników duchowych. Zamiast ryzykować taki paradoks, wolę przyjąć, że ontologia Leibniza jest nowożytną wersją ontologii stoickiej. Proponuję następujący zestaw stoickich odpowiedników monadologii Leibniza: monada = tò poioũn (element czynny), ciało = tò páschon (element bierny), ucieleśniona monada = sō̃ma phýsei hēnōménon (ciało stanowiące jedność z natury), czas i przestrzeń = lektà kat’ epínoian (konstrukty umysłowe), harmonia przedustawna = prónoia (opatrzność), monada dominująca = tò hēgemonikón (kierownicza część duszy, tj. umysł), monady plemników (animalcula) = lógoi spermatikoí (czynniki rozwoju nasienia). Płaszczyznę porównania wyznaczają dwie koncepcje: (1) materii jako wielkości ciągłej (synechés, łac. continuum) oraz (2) duszy jako siły działającej zawsze w ciele, a będącej jego życiowym „napięciem” (tónos). Trzeba pamiętać, że dla Stoi dusza jest zasadniczo materialna (subtelny duch cielesny, pneũma), podczas gdy dla Leibniza niematerialna (arystotelesowska „forma”, entelécheia), lecz być może jest to różnica bardziej werbalna niż rzeczowa. Podobnie jak niegdyś stoicy, Leibniz musiał bronić swego systemu przed zarzutem nadmiernego determinizmu, który w starożytności wyrażały dwa sofistyczne argumenty: (1) „argument przemożny” Diodora Kronosa (ho kyrieúōn lógos, wszystko dzieje się z konieczności) oraz (2) „wymówka próżniaka” (ho argòs lógos, skoro istnieje przeznaczenie, nie ma sensu się trudzić). Gra toczy się o ludzką wolność (tò eph’ hēmĩn), pojmowaną jako wybór (proaíresis) najlepszej z dostępnych możliwości. Na tak rozumianej wolności indywidualnej opiera się stoicka i chrześcijańska, a zasadniczo jeszcze platońska, etyka cnoty (troski o duszę).