Artykuł nawiązuje do studiów z tzw. pamięcioznawstwa, interdyscyplinarnej dziedziny naukowej, której poświęca się dużo uwagi w ostatnich kilku dziesięcioleciach. Celem artykułu jest ukazanie elementów symbolicznych typów „pamięci” (zasygnalizowanych w tytule artykułu) w pamięci zbiorowej powojennych przesiedleńców z północnokresowego Nowogródka i okolicy. Do zebrania materiału wspomnieniowego zastosowano metodę zapisywania i nagrywania wypowiedzi oraz ekscerpcji korespondencji; materiał językowy zebrano na podstawie długoletniej obserwacji językowej przesiedleńców, odpytywania kwestionariusza i ekscerpcji źródeł pisanych (listów, zeszytów szkolnych, brudnopisów podań i różnych notatek). Pamięć traumatyczna dotyczy bolesnych wydarzeń z pierwszej wojny światowej i okresu wojny polsko-bolszewickiej (1919–1921), przywoływanych w okresie międzywojennym, z drugiej wojny światowej (wspomnienia o wymordowanych Żydach nowogródzkich) i z dwóch powojennych lat, w których przesiedleńcy musieli opuścić Nowogródek. Pamięć nostalgiczna polegała na tym, że po 1945 r. tęskniono za Nowogródkiem i okolicą jak za ziemią ojczystą, za czymś, co było w życiu cenne, ale zostało utracone. Przejawem pamięci językowej jest przede wszystkim to, że w języku przesiedleńców z Nowogródka i okolicy oraz częściowo w języku ich dzieci (urodzonych nie później niż 10–15 lat po wojnie) zachowało się ponad 200 dobrze znanych kresowizmów leksykalnych, głównie pochodzenia białoruskiego, białorusko-rosyjskiego oraz rosyjskiego
This article refers to the studies from so-called Memory Science, an interdisciplinary scientific field, which has received a lot of attention in the last few decades. The purpose of the article is to present the elements of symbolic types of „memory” (indicated in the title of the article) in the collective memory of post-war displaced people from Novogrudok and the surrounding area. The method of writing and recording of statements and excerpts from correspondence was used to collect the memoirs; the linguistic material was collected on the basis of long-term linguistic observations of displaced people, questionnaires and excerpts from written sources (letters, school notebooks, drafts of applications and various notes). Traumatic memory refers to the painful events of World War I, the period of the Polish-Bolshevik war (1919–1921), recalled in the interwar period, as well as memories from the Second World War (memories of the murdered Jews of Novogrudok). This includes the two post-war years, in which the displaced people had to leave Novogrudok. Nostalgic memory is based on the fact that after 1945 they missed their homeland, Novogrudok and its surroundings, something that was valuable in their life but was lost. The manifestation of linguistic memory is primarily the fact that more than 200 well-known lexical kresovisms, mainly of Belarusian, Belarusian-Russian and Russian origin, have been preserved in the language of displaced people from Novogrudok and the surrounding area, and partly in the language of their children (born no later than 10–15 years after the war).
У артыкуле выкарыстоўваецца падыход, заснаваны на вывучэнні памяці, у польскай навуцы існуе асобны тэрмін “памяцязнаўства” як інтэрдысцыплінарная навуковая галіна, якой прысвячаецца шмат увагі ў апошнія дзесяцігоддзі. Мэта артыкула – паказаць элементы сімвалічных тыпаў „памяці” (пазначаных у назве артыкула) у калектыўнай памяці пасляваенных перасяленцаў з Навагрудка і ваколіц. Для збору ўспамінаў выкарыстоўваліся метады традыцыйнага запісу і аўдыёзапісу выказванняў, а таксама вытрымкі з карэспандэнцыі; моўны матэрыял сабраны на падставе шматгадовага назірання за мовай перасяленцаў, апытальніка і выбаркі прыкладаў з пісьмовых крыніц (лістоў, школьных сшыткаў, чарнавікоў заяваў і розных нататак). Траўматычная памяць датычыць балючых падзей, напр. Першай сусветнай вайны і польска-бальшавіцкай вайны (1919–1921), якія мелі месца ў міжваенны перыяд, Другой сусветнай вайны (успаміны пра вынішчэнне навагрудскіх габрэяў) і двух пасляваенных гадоў, г.зн. у час, калі перасяленцы вымушаны былі пакінуць Навагрудак. Настальгічная памяць заключалася ў тым, што пасля 1945 г. сум па Навагрудку і ваколіцах быў адначасова сумам па бацькаўшчыне, па тым, што было вельмі каштоўным у жыцці, але беспаваротна страчаным. Праяўленнем моўнай памяці зʼяўляецца перад усім тое, што ў мове перасяленцаў з Навагрудка і ваколіц, а таксама часткова ў мове іх дзяцей (народжаных не пазней як 10–15 гг. пасля вайны) захавалася больш за 200 лексічных рэгіяналізмаў, пераважна беларускага, беларуска-рускага і рускага паходжання.
