W artykule omówiono wyniki badań sondażowych nad stereotypem księdza „typowego” i„prawdziwego”, jaki udało się zrekonstruować na podstawie wypowiedzi studentów. Badanie o charakterze diagnostycznym przeprowadzono na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Analizę zebranego materiału ankietowego inspirowały założenia dwóch orientacji badawczych– psychosocjokulturowej i etnokognitywistycznej. Dowiodła ona m.in., że wprzypadku „typowego” reprezentanta grupy respondenci wskazywali cechy księdza znanego im albo osobiście, albo z różnego rodzaju przekazów, nie tylko medialnych – dlatego wizerunek duchownego nosi wyraźne zabarwienie ambiwalentne: prezentujące zarówno pozytywne, jak i negatywne nastawienie do obiektu. Natomiast w odniesieniu do reprezentanta „prawdziwego” wymieniali wyłącznie przymioty wartościowane in plus, w wyniku czego kreowali obraz księdza takiego, jakim on według młodzieży studiującej być powinien – stąd w ich stwierdzeniach znalazły się elementy idealizacji i myślenia życzeniowego. Okazało się, że studenci postrzegają księdza przede wszystkim w dwóch funkcjach: (1) podstawowej, niejako naturalnej, czyli związanej z wykonywaniem posługi względem Kościoła i dlatego kojarzonej z pozytywnie waloryzowanymi doświadczeniami i wartościami, takimi jak: zaufanie, duchowość, pobożność, bezkompromisowość, prawda; (2) „służebnej” wobec wiernych, którzy oczekują od duchownego cech daleko wykraczających poza typowo ludzkie, a zmierzających niemal w stronę bóstwa. Zebrany materiał dowiódł dość słabej ekspozycji funkcji podstawowej. Przyczyny tego należy upatrywać w oczywistości tej funkcji – z punktu widzenia semantyki rzeczownika ksiądz. Ponadto ankietowani nie tyle charakteryzowali księdza realnego, ile kreowali jego własny obraz, własne wyobrażenia o księdzu takim, jakiego chcieliby mieć (jakim powinien być), a zatem posługa względem Kościoła schodziła na plan dalszy. Obraz księdza odtwarzany na podstawie wypowiedzi studentów lubelskich potwierdził, że w jednym stereotypie mogą spotkać się cechy zarówno pozytywne, jak i negatywne. Oceny emocjonalne, aczkolwiek wtórne wobec waloru poznawczego, są jednak bardzo istotne, ponieważ ujawniają uwarunkowania kulturowo-subiektywne. Ksiądz jest zatem dla respondentów i religijny, pobożny i chciwy, wyrachowany.
The article presents the findings that have emerged from a student-addressed questionnaire survey on a stereotype of, respectively, “typical” priest and “true” priest. The diagnostic study was carried out at the Faculty of Humanities at Maria Curie-Skłodowska University in Lublin. The theoretical grounding for the analysis stems from the two research methodologies, that is, a psychosociocultural and ethnocognitive ones. As evidenced in the article, the “typical” representative can be ascribed with the attributes of a priest that the students either know in person or they know from some independent communication, mass-media coverage included. This is the reason why the image of the priest happens to be ambivalent, that is, it includes both positive as well as negative shades of attitude. In reference to the “true” priest, in turn, the students tend to point to positive characteristics only, depicting the priest as they wish he were, which explains why elements of strong idealisation and wishful thinking can be identified in the students’ responses. It has been found that students perceive the priest with respect to two functions: (1) basic – natural, connected with serving the Church, and therefore associated with positive experiences and values such as trust, spirituality, piety, intransigence and truth, (2) “serving” the believers who expect a clergyman to possess characteristics going far beyond typically human, and being almost god-like. The collected data has demonstrated a rather weak exposition of the former function, which can be explained by the fact that this function is obvious from the point of view of the semantics of the priest. Moreover, the respondents did not in fact provide the characteristics of a real priest but rather created an image of him, their own perception of a priest they would like to have (i.e. what the priest should be like), which made serving the Church an issue of lesser importance. The image of the priest which has been recreated on the basis of students’ statements has confirmed that both positive and negative characteristics can be combined in a single stereotype. Emotional assessments, albeit secondary to the cognitive valour, are still quite significant, as they reveal the cultural-subjective conditioning. The priest is therefore both religious and pious, and greedy and calculating for the respondents.
