Osobowościowe uwarunkowania ryzyka wypadków drogowych u kierowców – przegląd wybranych badań i propozycja ich interpretacji w ramach Kołowego Modelu Metacech Osobowości

Celem artykułu jest przegląd badań nad osobowościowymi uwarunkowaniami zachowań ryzykownych, podatności na zmęczenie oraz wypadkowości w ruchu drogowym, a dalej próba ujęcia tych uwarunkowań w ramach Kołowego Modelu Metacech Osobowości (KMMO). Dotychczasowe badania oraz różnorodność stosowanych w nich modeli teoretycznych i narzędzi pomiaru sprawiają istotne trudności w integracji zgromadzonych danych empirycznych. Wydawało się, że Pięcioczynnikowy Model Osobowości, zwany też modelem Wielkiej Piątki, mógł spełniać taką funkcję syntetyzującą, jednak najnowsze badania i analizy wskazują na ograniczony potencjał integracyjny i teoretyczny tego modelu, szczególnie w porównaniu z modelami uwzględniającymi tzw. czynniki wyższego rzędu lub metacechy osobowości. Jednym z takich modeli jest właśnie KMMO, stąd też autorzy artykułu proponują uwzględnienie go jako modelu integrującego dotychczasowe zróżnicowane wyniki badań empirycznych nad osobowościowymi uwarunkowaniami zachowań ryzykownych, zmęczenia oraz wypadkowości w ruchu drogowym. Przedstawione w artykule analizy wykazały, że w tym kontekście istotne są 3 metacechy: Delta-minus/ Poszukiwanie wrażeń, Alfa-minus/Rozhamowanie i Gamma-minus/Dysharmonia, a model predykcyjny oparty na tych szerokich zmiennych osobowościowych jest wartościowy w sensie oszczędności i trafności.  

The purpose of this article is a review of studies on the personality factors in risky behaviors, susceptibility to fatigue and the rate of accidents in motor vehicle traffic. We are also attempting to frame these factors within the Circumplex of Personality Metatraits (CPM) model. A large number of studies and a variety of models and measures used made the integration of the gathered empirical data difficult. While it initially appeared that the Five Factor Model of personality (also known as the Big Five model) could be used as the synthetizing function, most recent studies and analyses indicate that its potential in that respect is limited, especially when compared to models taking into account higher order factors (metatraits) of personality. One of such models is CPM and the authors propose its use as an integrating model for the existing variety of studies on the personality factors in risky behaviors, fatigue and traffic accidents. The analyses presented in the article have shown that 3 metatraits are important in this context: Delta-minus/Sensation Seeking, Alpha-minus/Disinhibition and Gamma-minus/Disharmony. We also show that a predictive model based on these broad personality variables is both parsimonious and relevant.