Przemysłowa działalność człowieka w różnym stopniu oddziałuje na środowisko naturalne. Górnictwo związane z odkrywkową eksploatacją kopalin, charakteryzuje się przede wszystkim przekształcaniem morfologii terenu, ale również często wpływa na stosunki wodne (konieczność odwadniania złoża), na zasiedlenie obszarów przyległych przez różne gatunki zwierząt, ptaków, płazów, a także na lokalną florę. Szeroki zakres zastosowań a także wielkość popytu na kruszywa naturalne żwirowo-piaskowe i łamane powoduje, iż stanowią największą grupę wydobywanych i zużywanych w świecie surowców mineralnych. W Polsce zdecydowaną przewagę mają żwiry i piaski. Górnictwo kruszyw naturalnych żwirowo-piaskowych w Polsce związane jest w większości (ok. 3/4 kopalń) z eksploatacją prowadzoną spod lustra wody. Kopalnie tego typu nie mają praktycznie wpływu na poziom zwierciadła wód podziemnych nie powodując osuszania przyległych akwenów oraz terenów objętych ochroną. W przeciwieństwie do wielu obszarów, w których działalność człowieka związana jest np. ze wzmożoną turystyką i rekreacją, z produkcją odpadów w obszarach przyrodniczo cennych i innych aktywności człowieka, w tym związanych z urbanizacją, w których dochodzi do dewastacji lokalnego środowiska, prowadzenie działalności wydobywczej obliguje na przedsiębiorcy górniczym w ramach obowiązkowej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych konieczność przywracania naturze obszarów cennych, co często w efekcie polepsza stan środowiska. Oczywiście również w górnictwie dochodzi do zaniedbań związanych z ochroną przyrody. Jednak pomimo początkowego i trwającego niejednokrotnie podczas prowadzenia eksploatacji wpływu na zmniejszenie liczebności gatunków zwierząt i roślin, takie przekształcanie środowiska daje nierzadko dużo skutków pozytywnych często przyczyniając się do tworzenia nowych i bogatszych siedlisk w stosunku do tych, które dotychczas występowały na badanym obszarze. Artykuł przedstawia podział technologii wydobywczych stosowanych w Polsce do eksploatacji żwirów i piasków i skalę ich oddziaływania na środowisko. Wytypowano technologie eksploatacji, które najmniej oddziałują na środowisko naturalne. Podano najważniejsze kryteria wrażliwości ekologicznej, które są niezbędne do podjęcia oceny oddziaływania eksploatacji na środowisko. Są to kryteria, które podawane są między innymi w wytycznych UE dotyczących obszarów związanych z ochroną rzadkich gatunków zwierząt i roślin. Krajowe górnictwo kruszyw żwirowo-piaskowych eksploatowanych spod wody oparte jest o rozwiązania techniczne, które nie wpływają na obniżanie zwierciadła wód. Siła oddziaływania kopalń na środowisko w stosunkowo małym stopniu zależna jest od czynników technicznych, zależy zaś głównie od innych czynników, w tym od samego środowiska, które podlega ochronie. Dotychczasowa praktyka górnicza wskazuje, że dzięki odpowiednio zaprojektowanej i wykonanej rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych tereny pogórnicze stają się schronieniem rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków, gadów, płazów itp. Obszary te w wielu przypadkach można określić mianem wybitnych ostoi przyrody, chroniących zjawiska przyrodnicze nie występujące lub bardzo rzadko występujące gdzie indziej. Prowadzone prace we Francji, w Niemczech a również i w Polsce potwierdziły, że niektóre gatunki chronione, które w tych krajach lub regionach były bardzo nieliczne, znajdują schronienie w nowych siedliskach mieszczących się w dawnych lub też w czynnych wyrobiskach odkrywkowych. Za granicą mamy przykłady, że byłe wyrobiska włączane są do obszarów Natura 2000.
Industrial human activities impacts in different levels on the environment. Mining related to the surface exploitation of minerals, is mainly characterized by the transformation of the terrain morphology, but also often affects water conditions (the necessity of deposits dewatering), for settlement adjoining areas for different species of animals, birds, amphibians, as well as the local flora. Wide range of applications as well as the demand for sand and gravel and crushed stones natural aggregates causes that they represent the largest group of extracted and consumed minerals in the world. In Poland decisive advantage have gravels and sands. Mining of these aggregates in Poland is related mainly (approx. 3/4 of mine) to the operations from under the water. Mines of this type do not have a real impact on the level of groundwater without causing drainage adjacent basins and protected areas. Unlike many areas in which human activity is related to for example with increased tourism and recreation, the production of waste in environmentally valuable areas and other human activities, including those related to urbanization, which comes to the devastation of the local environment, mining activities obliges mining entrepreneurs for mandatory reclamation, which need to restore valuable nature areas, often resulting in improving the environment. Of course, also in the mining industry it comes to failures related to nature conservation. However, despite the initial and ongoing frequently, during exploitation, impact on reducing the number of animals and plants species, including the transformation of the environment, often gives a lot of positive effects contributing to the creation of new and richer habitats in comparison to those that so far have been observed in studied areas. The article presents the division of mining technologies used in Poland to exploitation of gravels and sands and the scale of their impact on the environment. Technologies of exploitation were selected which has the lowest impact on the environment. The most important criterias of environmental sensitivity, that are needed to make impact assessment of exploitation on the environment, were given. These are the criterias that are given among other things in the EU guidelines on areas related to the protection of animals and plants rare species. Polish mining of sand and gravel aggregates exploited from under the water is based on technical solutions that do not affect lowering of the groundwater level. The impact of mines on the environment in a relatively low degree is dependent on technical factors and it mostly depends on other factors, including the environment itself which is subject to be protected. The current practice of mining shows that with properly designed and made reclamation of excavation workings mining areas have become shelter for rare and endangered species of birds, reptiles, amphibians, etc. These areas in many cases can be described as outstanding wildlife shelters, protecting natural phenomena which do not occur, or are very rare elsewhere. Work carried out in France, Germany and Poland also confirmed that some protected species which in those countries or regions were very rare found shelter in the new habitats coming up in the old or in operating workings of surface mines. Outside Poland we have examples of the former workings which are included in the Natura 2000 areas.
