Sytuacja międzynarodowa, jaka ukształtowała się jesienią 1943 roku, zawarte wtedy układy
poczdamski i jałtański, a następnie wkroczenie Armii Czerwonej na byłe polskie i poniemieckie
ziemie spowodowały, że Polska znalazła się pod wpływami ZSRR przez niemal pięćdziesiąt
kolejnych lat. Zakończenie II wojny światowej, stało się także rozpoczęciem kolejnego etapu
niepewności w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Kreml zamierzał stworzyć na ich obszarach tych państw „pierścień”, w którym zostaną narzucone z góry systemy polityczne, gospodarcze
i społeczne, mające na celu całkowite podporządkowanie ich Moskwie. Okresem przełomowym był rok 1989, kiedy to odbyły się pierwsze, częściowo wolne wybory, które były rezultatem
porozumienia zawartego między władzą komunistyczną, a przedstawicielami części opozycji
i Kościoła podczas obrad Okrągłego Stołu. Rozpoczął się wtedy proces gruntownych przeobrażeń systemowych w każdej dziedzinie, którym towarzyszyły niepokoje społeczne i niestabilność
polityczna. W pierwszej kolejności polski rząd zajął się przemianami gospodarczymi. Natomiast
problem stacjonowania w Polsce rosyjskich wojsk został wtedy uznany za mniej istotny. Pojawiło
się wtedy kilka koncepcji dotyczących ich pobytu w Polsce. Wbrew pozorom na początku lat
dziewięćdziesiątych, wyprowadzenie rosyjskich wojsk w RP nie było dla wszystkich oczywiste.
Część polskich elit obawiała się, że jeżeli zerwiemy stosunki wojskowe z Rosją i przestanie nam
ona udzielać wsparcia, staniemy się krajem, który co najwyżej znajdzie się w szarej strefie pomiędzy Rosją i Niemcami Jak wspomina Pan Minister Jan Parys, ówczesny Dyrektor Centralnego
Urzędu Planowania, a następnie Minister Obrony Narodowej, wyprowadzenie jednostek armii
radzieckiej z Polski miało wtedy kluczowe znaczenie dla odzyskania suwerenności. Uważał, że
1 Agata Wawryszuk jest doktorantką Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii
Sztuki Wojennej.
122
nie można z tym zwlekać. Przedstawiciele rządu mieli świadomość, że słabość Rosji jest pewnego
rodzaju oknem możliwości i jeżeli tej szansy się nie wykorzysta, to owe okno może się zamknąć
i sprawa może być dla Polski przegrana na wiele kolejnych lat.
Negocjacje z Rosjanami nie należały do łatwych, przez co trwały bardzo długo i przynosiły
początkowo niewielkie efekty. Szereg podróży, spotkań, rozmów, ustępstw, doprowadziły wreszcie
w roku 1993 do całkowitego wyprowadzenia rosyjskich wojsk z Polski. Poniższa praca oparta
jest przede wszystkim na wywiadzie przeprowadzonym z Panem Ministrem Janem Stanisławem
Parysem oraz dokumentach dostępnych w archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
The international situation that was formed in the autumn of 1943, then the Potsdam and
Yalta agreements, then the entry of the Red Army into the former Polish and German territories,
resulted in Poland being influenced by the USSR for almost fifty years. The end of World War
II, also became the beginning of another phase of uncertainty in the countries of Central and
Eastern Europe. The Kremlin intended to create a “ring” in their territories where political,
economic and social systems would be imposed in advance to completely subjugate Moscow.
The breakthrough period was 1989, when the first, partially free elections took place, which
were the result of an agreement between the communist authorities and the representatives
of the opposition and the Church during the Round Table. The process of thorough systemic
transformations began in every area, accompanied by social unrest and political instability. In
the first place, the Polish government was involved in economic transformations. On the other
hand, the problem of stationing Polish troops in Russia was then considered less important. There
were several ideas about their stay in Poland. Contrary to appearances in the early nineties, the
departure of Russian troops in the Republic of Poland was not obvious to everyone. Some of the
Polish elites feared that if we break our military ties with Russia and stop supporting it, we will
become the country that will at most be in the “gray zone” between Russia and Germany. As
noted by Minister Jan Parys, then Director of the Central Planning Office subsequently Minister
of National Defense, the departure of Soviet units from Poland, was crucial for the recovery of
sovereignty. He thought it could not be delayed. Government officials were aware that Russia’s
weakness was a kind of window of opportunity, and if that chance did not work out, the window
might close and the matter might be lost to Poland for many years to come.
Negotiations with the Russians were not easy, so they lasted very long and initially had little effect.
A number of travels, meetings, talks, concessions, finally led in 1993 to the total exit of Russian
troops from Poland. The following article is based primarily on an interview with Minister Jan
Stanislaw Parys and documents available in the archives in the Ministry of Foreign Affairs.
