Młody, czyli mniej radziecki. Wokół figury wyobcowania w kinematografii pierestrojki

Kultura kinematograficzna ZSRR okresu pierestrojki, bardzo wyraźnie powiązana z procesami społeczno-politycznymi, jest też znakomitym reprezentantem modelu kulturowego lat 1986-1990. Modelowi temu zawdzięcza swój wysoce publicystyczny charakter i katalog podejmowanych w jej obrębie tematów. Należą do nich patologie – nomenklaturowe, gospodarcze i społeczne, rozmaite oblicza buntu młodzieżowego, oblicza subkultur. Należy do nich kwestia zinstytucjonalizowanej przemocy (choćby w wojsku), wreszcie – cała gama tematów rozliczeniowych: terror stalinowski, tożsamość indywidualna i społeczna w realiach totalitarnych. Kultura kinematograficzna pierestrojki – to także platforma nowych rozwiązań estetycznych, w tym między innymi platforma poszukiwania języka opisu szeregu zjawisk, pozostających dotąd poza oficjalnym dyskursem publicznym ze względu na obecność mechanizmu cenzury i powiązanie estetyki z planem ideologicznym. Elementem filmowych opowieści, w którym spotykają się nowe tematy i nowa estetyka, jest figura wyobcowania. W niniejszym tekście autor omawia kinematograficzne oblicza wyobcowania w jego wymiarze międzypokoleniowym.

The Soviet cinematographic culture of perestroika reflected the social and political processes of the time, as well as the Russian culture of 1986-1990 period. The movies of the time showed journalistic qualities, in particular in the selection of themes they addressed. Among them were, on the one hand, various pathologies, for instance those affecting top Party officials, but also pathologies of the economy, of the social life, and, on the other hand, various manifestations of the revolt of the youth and the rise of subcultures. The burning issues were institutionalized violence (e.g. in the army), as well as the multifarious problem of settling accounts with communism by bringing up the question of the Stalinist terror and the subject of the individual and social identities in the totalitarian context. The cinematographic culture of the period of perestroika provided a platform for new aesthetic approaches. In particular it enabled the pursuit of a language capable of describing the phenomena so fat absent from the public discourse due to censorship. The new cinematographic culture also unmasked the close ties between the earlier aesthetics and the ideology. The new themes and the new aesthetics became intertwined in the figure of alienation. The paper discusses the cinematographic descriptions of the intergenerational aspect of the phenomenon of estrangement. Translated by Dorota Chabrajska