Ryzyko jest nieodłączną częścią wszystkich procesów gospodarczych i występuje w związku z bieżącym funkcjonowaniem gminy i jej rozwojem, bez względu na kierunek i dominujący czynnik rozwoju lokalnego. Tematem książki jest ryzyko w rozwoju gminy turystycznej, tj. ryzyko, które potencjalnie oddziałuje na możliwości realizacji celów podejmowanych przez gminę w związku z rozwojem turystyki, kreowaniem terytorialnej marki turystycznej oraz wykorzystaniem turystyki jako czynnika rozwoju lokalnego. Podjęcie przez władze gminy turystycznego kierunku rozwoju wiąże się z możliwością wystąpienia specyficznych kategorii ryzyka, które w przeciwnym razie nie występują. Materializacja tego ryzyka wywiera wpływ na skuteczność i efektywność realizacji planowanych działań. Celem przeprowadzonych badań była identyfikacja kategorii ryzyka związanego z realizacją przez gminę zadań z zakresu turystyki, a w szczególności z kreowaniem i funkcjonowaniem gminnego markowego produktu turystycznego, gdy działania w tym kierunku są podejmowane, by wykorzystać turystykę jako czynnik rozwoju lokalnego. Cel główny objął również skonstruowanie modeli takiego ryzyka wraz z opracowaniem wskazań sposobu ich adaptacji i wykorzystania w praktyce samorządowej, poprzez opracowanie zindywidualizowanego profilu ryzyka gminy turystycznej. Ryzyko gminy związane z rozwojem turystyki oraz kreowaniem i funkcjonowaniem gminnego markowego produktu turystycznego może mieć charakter specyficzny dla rozwoju turystyki w gminie i związany w szczególności z występowaniem i obsługą ruchu turystycznego na jej obszarze oraz tworzeniem odpowiednich warunków. Ryzyko to może też mieć charakter bardziej ogólny, wynikający co prawda z realizacji celów i działań w sferze turystyki, ale wspólny także dla innych, nieturystycznych obszarów działalności gminy. Ryzyko w drugim wskazanym aspekcie występuje również, gdy turystyka nie stanowi bodźca rozwoju gminy, i jest powiązane z ogólnymi technicznymi, organizacyjnymi i finansowymi aspektami funkcjonowania gminy i realizacji zadań. W prowadzonej analizie przedmiotem zainteresowania jest wyłącznie ryzyko należące do pierwszego z opisanych rodzajów, tj. posiadające charakter specyficzny dla realizacji celów i działań podejmowanych przez gminę, jako jednostkę samorządu terytorialnego, z myślą o rozwoju turystyki na jej obszarze. Zakres przestrzenny badań obejmuje wybrane gminy turystyczne w Polsce, przy czym dla potrzeb analizy za gminę turystyczną uznano taką gminę, która jednoznacznie stawia na rozwój turystyki, tj. zaimplementowała kwestie związane z rozwojem turystyki w swoich dokumentach strategicznych. Materiały źródłowe wykorzystane w prowadzonej analizie obejmują gminne dokumenty o charakterze strategicznym (tj. strategie rozwoju produktu turystycznego, strategie rozwoju turystyki, strategie rozwoju gminy) oraz dane uzyskane w drodze badań bezpośrednich. Badania terenowe zostały przeprowadzone przez autora w latach 2015-2017 w wybranych gminach turystycznych. Jako instrument badawczy wykorzystano kwestionariusz ankietowy. Istotą gminy jest jej samodzielność. Swoboda gminy w sferze funkcjonowania i rozwoju łączy się z kwestią ryzyka. Potencjalne obszary ryzyka oraz jego czynniki mogą być identyfikowane zarówno w otoczeniu gminy (otoczenie polityczne, ekonomiczne, społeczne, etc.), jak i w niej samej, tj. w sposobie podejmowania decyzji, przyjętej strukturze organizacyjnej (wyrażającej się m.in. w postaci tworzonych jednostek organizacyjnych), zakresie i sposobie realizacji zadań. Włączenie turystyki do strategii rozwoju gminy tworzy szczególny obszar ryzyka. Z uwagi na specyfikę tego ryzyka, wynikającą m.in. z charakteru turystyki jako działalności gospodarczej, jako aktywności człowieka w czasie wolnym, a przede wszystkim jako czynnika rozwoju lokalnego, pobudzanie rozwoju turystyki stanowi istotny obszar działalności gminy, który powinien być poddany dalszym działaniom, związanym z zarządzaniem ryzykiem. Ryzyko, określane w tej pracy jako ryzyko gminy turystycznej, może mieć różny charakter. Można je opisać w pewnym układzie hierarchicznym, który odnosi się do procesu przyjęcia turystyki jako czynnika rozwoju lokalnego. W pierwszym rzędzie w gminie, podejmowana jest decyzja o włączeniu turystyki do strategii rozwoju gminy. Wówczas (zgodnie z przyjętym w pracy kryterium) dana gmina staje się (lub nie) gminą turystyczną. Gdy władze gminy podejmą już pozytywną decyzję w tej kwestii, wtedy, głównie w zależności predyspozycji obszaru gminy (m.in. istniejących walorów turystycznych), następuje wybór preferowanej formy turystyki. Każda z form turystyki wymaga podjęcia odpowiednich działań w celu pobudzenia jej rozwoju. Na tym etapie podejmowane decyzje koncentrują się wokół rodzaju interwencji w ramach lokalnej polityki turystycznej. Planowane są określone działania, a ich zakres, charakter i sposób realizacji warunkowane są głównie dotychczasowym poziomem rozwoju turystyki, pożądaną docelową intensywnością ruchu turystycznego, czy charakterem i stanem istniejącego zagospodarowania infrastrukturalnego. Ryzyko w rozwoju gminy turystycznej pojawia się już na etapie rozstrzygnięcia decyzji o podjęciu turystycznego kierunku rozwoju. Można nawet uznać, że ryzyko w tym względzie niesie ze sobą najpoważniejsze konsekwencje. Władze gminy, decydując o podjęciu inwestycji i działań w celu pobudzenia rozwoju turystyki, zakładają, że turystyka będzie sta nowić czynnik rozwoju lokalnego, a gmina, jej mieszkańcy i funkcjonują- ce podmioty uzyskają w konsekwencji konkretne korzyści. Największym ryzykiem jest w tym względzie niespełnienie oczekiwań, gdy wydatki i środki skierowane na rozwój turystyki nie doprowadzą do pobudzenia ruchu turystycznego, a w konsekwencji turystyka nie odegra zakładanej roli w pobudzeniu rozwoju gminy. Kolejne etapy realizacji polityki turystycznej w gminie powodują występowanie ryzyka, które koncentruje się wokół takich obszarów ryzyka, jak przystosowanie przestrzeni dla potrzeb realizacji aktywności turystycznej, kreowanie sprzyjających warunków gospodarczych i klimatu społecznego, czy wreszcie negatywny wpływ nadmiernej intensyfikacji ruchu turystycznego. Identyfikacja obszarów ryzyka została zrealizowana na podstawie analizy zapisów gminnych dokumentów o charakterze strategicznym w części odnoszącej się do realizacji polityki turystycznej. Wyniki przeprowadzonej analizy opracowano w układzie hierarchicznym w taki sposób, że zidentyfikowane obszary ryzyka podporządkowano wyznaczonym celom strategicznym i operacyjnym. Dla potrzeb analizy sformułowano cztery cele strategiczne odpowiednio do czterech głównych strategicznych markowych produktów turystycznych Polski, tj. do: (1) turystyki w miastach i kulturowej, (2) turystyki biznesowej, (3) turystyki rekreacyjnej, aktywnej i specjalistycznej oraz (4) turystyki na terenach wiejskich. Wyróżniono dodatkowo piąty cel strategiczny odnoszący się do różnych działań podejmowanych w celu kształtowania ogólnych warunków sprzyjających rozwojowi turystyki w gminie oraz związanych z procesem kreowania gminnej marki turystycznej. Działania w ramach piątego celu strategicznego posiadają powtarzalny charakter w ramach każdej z czterech marek strategicznych. Zidentyfikowane obszary ryzyka poddano dalszej analizie, w której wykorzystano wyniki badań bezpośrednich przeprowadzonych w wybranych gminach turystycznych. W ten sposób w ramach każdego z uwzględnionych obszarów ryzyka zidentyfikowano czynniki ryzyka oraz odpowiadające im potencjalne zagrożenia, by ostatecznie zidentyfikować kategorie ryzyka gminy turystycznej. Łącznie zidentyfikowano i zdefiniowano 23 kategorie ryzyka gminy turystycznej. Zdefiniowane kategorie ryzyka pozwalają w sposób kompleksowy opisać ryzyko występujące w związku z przyjęciem przez gminę turystycznego kierunku rozwoju. Postępując zgodnie z przyjętą procedurą badawczą, wszystkie wyodrębnione kategorie ryzyka pogrupowano, konstruując pięć odrębnych teoretycznych modeli ryzyka gminy turystycznej. Cztery z nich dotyczą kolejno wskazanych powyżej czterech strategicznych markowych produktów turystycznych Polski, odpowiednio do odpowiadającej im specyfiki popytu turystycznego i mieszczących się w ich koncepcji form turystyki. Natomiast piąty model ma charakter uniwersalny, związany z procesem kreowania koncepcji markowego produktu turystycznego oraz działaniami niezbędnymi do pobudzenia rozwoju funkcji turystycznej gminy. Opracowane autorskie modele ryzyka gminy turystycznej prezentują ogólny obraz ryzyka, które jest związane z wykorzystaniem turystyki w procesie rozwoju lokalnego. Konstrukcja poszczególnych modeli odwołuje się do celów operacyjnych wyznaczonych oddzielnie w ramach każdego z przyjętych w analizie celów strategicznych i abstrahuje od realiów konkretnej gminy turystycznej. Władze gminy, w razie chęci wykorzystania opracowanych modeli, powinny zaadaptować je do potrzeb i możliwości odpowiednio do istniejących uwarunkowań danej gminy, jej potencjału turystycznego oraz wyznaczonych priorytetów rozwoju. Wyrazem zaadaptowania skonstruowanych modeli ryzyka gminy turystycznej jest profil ryzyka gminy turystycznej, który może być opracowany w zindywidualizowany sposób, tj. odnoszący się do realiów konkretnej gminy turystycznej i kreowanego przez nią gminnego markowego produktu turystycznego. Zindywidualizowany profil ryzyka jest odwzorowaniem właściwych danej gminie turystycznej kategorii ryzyka z uwzględnieniem częstości ich występowania w zidentyfikowanych obszarach ryzyka. Opracowanie profilu sprzyja realności planowanej lokalnej polityki turystycznej, upraszcza przegląd kategorii ryzyka gminy turystycznej i jest przydatne w procesie zarządzania ryzykiem, do czego władze gminy są ustawowo zobowiązane. W toku przeprowadzonej analizy potwierdzono, że włączenie turystyki do strategii rozwoju gminy niesie ze sobą konsekwencje w postaci występowania szczególnych kategorii ryzyka. Pomimo, iż zidentyfikowane kategorie ryzyka dotyczą różnych obszarów działalności gminy, jak np. finanse gminy, inwestycje, czy ochrona środowiska przyrodniczego, mają bezpośredni związek z rozwojem turystyki i wynikają z podejmowania działań w sferze turystyki i faktu występowania ruchu turystycznego na obszarze gminy. Zidentyfikowane kategorie ryzyka nie występują w taki sam sposób w każdej gminie turystycznej. Ich występowanie zależy w szczególności od rozwijanych w gminie form turystyki oraz od zakresu zaangażowania gminy w realizację lokalnej polityki turystycznej. Zależność występowania kategorii ryzyka od formy turystyki znalazła wyraz w odrębności skonstruowanych modeli odnoszących się do poszczególnych strategicznych markowych produktów turystycznych Polski, reprezentujących odmienne grupy form turystyki. W ten sposób różnym formom turystyki odpowiadają różne struktury występujących kategorii ryzyka. Faktyczna sytuacja danej gminy turystycznej zwiększa istniejące zróżnicowanie, gdyż w wypadku rozwijania tylko wybranych form turystyki (nie wszystkich) w ramach danego strategicznego markowego produktu turystycznego, ostateczny obraz (struktura) występujących kategorii ryzyka będzie różniła się w jeszcze większym stopniu. Wzięcie pod uwagę zakresu zaangażowania gminy w realizację lokalnej polityki turystycznej, oprócz rozwijanych w gminie form turystyki, dodatkowo pogłębia zróżnicowanie występujących kategorii ryzyka. Zasadność tego stwierdzenia potwierdza opracowany profil ryzyka gminy turystycznej, który odnosi się do konkretnego gminnego markowego produktu turystycznego. W nim, obok wskazania samych tylko kategorii ryzyka, dodatkowo jest zamieszczona informacja o tym jak często (liczba wystąpień) poszczególne kategorie ryzyka występują w zidentyfikowanych obszarach ryzyka powiązanych z wdrożeniem specyficznego gminnego markowego produktu turystycznego. Inny zakres realizacji lokalnej polityki turystycznej, wynikający np. z już istniejącego poziomu zagospodarowania infrastrukturalnego, czy wizji docelowego poziomu rozwoju turystyki, będzie oznaczać inny wynik identyfikacji obszarów ryzyka, a więc i odmienny układ i liczbę wystąpień powiązanych z nimi zidentyfikowanych kategorii ryzyka.
Risk is an inseparable part of all economic processes and occurs in connection with the current functioning of the commune and its development, regardless of the direction and the dominant factor of local development. The subject of the book is the risk in the development of the tourist commune, i.e. the risk that potentially affects the possibility of achieving the objectives undertaken by the commune in connection with the development of tourism, creating a territorial tourist brand and using tourism as a factor of local development. Taking up the tourist development direction by the commune authorities is associated with the possibility of specific risk categories that would otherwise not exist. The materialization of this risk has an impact on the effectiveness and efficiency of the planned activities. The aim of the conducted research was to identify the risk category associated with implementation of tasks in the field of tourism by the commune, and in particular with the creation and functioning of the communal branded tourist product, when activities in this direction are undertaken to use tourism as a factor of local development. The main objective also included the construction of such risk’s models together with the development of indications of how to adapt them and use in local government practice, by developing an individualized risk profile of the tourist commune. Commune’s risk associated with the development of tourism and the creation and functioning of a communal branded tourist product may be specific to the development of tourism in the commune and is associated in particular with the occurrence and service of tourist traffic in its area and the creation of appropriate conditions. This risk may also have a more general character, although resulting from the implementation of goals and activities in the sphere of tourism, but also common to other non-tourist areas of the commune’s activity. The risk in the second indicated aspect also occurs when tourism is not a stimulus for the development of the commune, and is related to the general technical, organizational and financial aspects of the commune’s functioning and the implementation of tasks. In the analysis conducted, only the risks belonging to the first of the described types are of interest, i.e. having a specific character for the implementation of the objectives and actions undertaken by the commune as a local government unit, with a view to the development of tourism in its area. The spatial scope of the research includes selected tourist communes in Poland, however, for the purposes of the analysis, a commune was recognized as a tourism commune, which explicitly focuses on tourism development, i.e. it implemented issues related to tourism development in its strategic documents. The source materials used in the analysis include communal strategic documents (i.e. tourism product development strategies, tourism development strategies, municipal development strategies) and data obtained through direct research. Field studies were carried out by the author in 2015-2017 in selected tourist communes. A questionnaire was used as a research instrument. The essence of the commune is its independence. The commune’s freedom in the sphere of functioning and development is connected with the issue of risk. Potential risk areas and its factors can be identified both in the commune’s surroundings (political, economic, social environment, etc.) as well as in itself, i.e. in the decision-making method, the adopted organizational structure (expressed, inter alia, in the form of organizational units), scope and method of implementation of tasks. Including tourism in the commune’s development strategy creates a special risk area. Due to the specificity of this risk, resulting, inter alia, from the nature of tourism as an economic activity, as a human activity in free time, and above all as a factor of local development, stimulating tourism development is an important area of the commune’s activity, which should be subject to further activities related to risk management. The risk, referred to in this book as the risk of a tourist commune, may be of a different nature. It can be described in a certain hierarchical system, which refers to the process of accepting tourism as a factor of local development. In the first place, a decision is made to include tourism in the commune’s development strategy. Then (according to the criterion adopted in the book), the given commune becomes (or not) a tourist commune. When the municipal authorities make a positive decision on this issue, then, mainly depending on the predisposition of the commune area (including existing tourist values), the preferred form of tourism is chosen. Each of the forms of tourism requires appropriate action to stimulate its development. At this stage, decisions are focused on the type of intervention under the local tourism policy. Specific activities are planned, and their scope, character and manner of implementation are conditioned mainly by the current level of tourism development, desired intensity of tourism, or the nature and status of existing infrastructure development. The risk in the development of the tourist commune appears already at the stage of resolving the decision on taking a tourist development direction. It can even be considered that the risk in this respect has the most serious consequences. The commune authorities, deciding about undertaking investments and actions to stimulate the development of tourism, assume that tourism will be a factor of local development, and the commune, its inhabitants and functioning entities will consequently receive specific benefits. The greatest risk in this regard is failure to meet expectations, when expenses and measures directed to the development of tourism will not lead to stimulation of tourist traffic, and consequently tourism will not play the assumed role in stimulating the development of the commune. The next stages of the tourist policy implementation in the commune cause the occurrence of risk, which focuses on such risk areas as adapting space for the needs of tourist activity, creating favorable economic conditions and social climate, or the negative impact of excessive intensification of tourist traffic. The identification of risk areas was carried out on the basis of an analysis of the records of communal strategic documents in the part related to the implementation of the tourism policy. The results of the conducted analysis were developed in a hierarchical system in such a way that the identified risk areas were subordinated to the strategic and operational objectives set. For the purposes of the analysis, four strategic goals were formulated for the four main strategic tourist products of Poland, i.e. for (1) urban and cultural tourism, (2) business tourism, (3) recreational tourism, active and specialist tourism, and (4) tourism in rural areas. The fifth strategic goal was additionally distinguished referring to various activities undertaken in order to shape general conditions conducive to the development of tourism in the commune and related to the process of creating a communal tourist brand. Activities under the fifth strategic objective have a repetitive nature within each of the four strategic brands. The identified risk areas were subject to further analysis, which used the results of direct research carried out in selected tourist communes. In this way, within each of the risk areas, risk factors and their corresponding potential threats were identified to ultimately identify the risk categories of the tourist commune. In total, 23 risk categories of the tourist commune were identified and defined. Defined risk categories allow for comprehensive description of the risk occurring in connection with the commune’s adoption of a tourist development direction. Following the adopted research procedure, all separate risk categories were grouped by constructing five separate theoretical risk models of the tourist commune. Four of them concern the above mentioned four strategic tourist products of Poland, corresponding to the specific nature of tourist demand and forms of tourism falling within their concept. The fifth model, on the other hand, has a universal character, connected with the process of creating the concept of a branded tourist product and activities necessary to stimulate the development of the tourist function of the commune. The developed risk models of the tourist commune present a general risk picture, which is related to the use of tourism in the local development process. The construction of individual models refers to operational goals designated separately under each of the strategic objectives adopted in the analysis and abstracts from the realities of a specific tourist commune. The commune authorities, if they wish to use the developed models, should adapt them to the needs and possibilities appropriate to the existing conditions of a given commune, its tourist potential and the designated development priorities. An expression of the adapted risk models of the tourist commune is the risk profile of the tourist commune, which can be developed in an individualized way, i.e. referring to the realities of a specific tourist commune and the communal branded tourist product it creates. An individualized risk profile is a reflection of the risk categories appropriate for a given tourist commune, taking into account the frequency of their occurrence in the identified risk areas. The development of the profile favors the reality of the planned local tourism policy, simplifies the risk category review of the tourist commune and is useful in the risk management process, to which the local authorities are legally obliged. In the course of the conducted analysis, it was confirmed that the inclusion of tourism in the commune’s development strategy has consequences in the form of specific risk categories. Although the identified risk categories relate to various areas of the commune’s activity, such as commune’s finances, investments or protection of the natural environment, they are directly related to the development of tourism and result from taking action in the sphere of tourism and the occurrence of tourism in the commune’s area. Identified risk categories do not occur in the same way in each tourist commune. Their occurrence depends in particular on the forms of tourism developed in the commune and on the commune’s involvement in the implementation of the local tourism policy. The dependence of the occurrence of risk categories on the form of tourism found expression in the distinctiveness of constructed models referring to particular strategic branded tourist products of Poland, representing different groups of forms of tourism. In this way, different types of risk categories correspond to different forms of tourism. The actual situation of a given tourist commune increases the existing diversity, because in the case of developing only selected forms of tourism (not all) within a given strategic branded tourist product, the final picture (structure) of the risk categories will be even more diversified. Taking into account the scope of commune’s involvement in the implementation of the local tourism policy, in addition to the forms of tourism developed in the commune, additionally deepens the diversity of risk categories. The validity of this statement is confirmed by the elaborated risk profile of the tourist commune, which refers to a specific communal branded tourist product. Within the risk profile, in addition to the indication of the risk categories themselves, there is also information about how often (number of occurrences) individual risk categories occur in the identified risk areas associated with the implementation of a specific communal branded tourist product. Another scope of the implementation of the local tourism policy, resulting for example from the already existing level of infrastructure development or vision of the target level of tourism development, will mean a different result of identification of risk areas, and therefore a different layout and number of occurrences of associated identified risk categories.
